Oei, Willem Engel en Farmers Defence Force op mijn beeldscherm. Volg ik Ongehoord Nederland op Instagram? Nee, het blijkt toch echt een artikel van het in onze kringen meer geaccepteerde, deftige en politiek correcte NRC te zijn. Na nog een keer de bijgaande foto te bekijken herken ik ook Jerry Afriyie, voorman van Nederland Wordt Beter en Kick Out Zwarte Piet. Ook een vertegenwoordiger van Extinction Rebellion is aanwezig om de nightmare blunt rotation van de gevestigde orde aan deze tafel compleet te maken.
Jelrik Westra
Toch maar even lezen. Het artikel blijkt een aangename verrassing. De vier kopstukken spreken over het demonstratierecht en hoe zij vanuit hun eigen, verschillende perspectieven zien hoe dit recht de afgelopen jaren steeds verder is ingeperkt door het gezag van bestuurlijk Nederland. Ik vind het hoopgevend dat deze vier, ondanks hun ongetwijfeld oneindige politieke verschillen, zich gezamenlijk hard willen maken voor bescherming van een democratisch recht dat onder druk staat.
Instagram lijkt het niet met me eens te zijn. Onder het artikel van NRC: “ Lekker weer aandacht voor een extreemrechtse complotdenker!” Bij een repost van het progressieve campagnebureau DeGoedeZaak: “Het is cringe on aan tafel te zitten met extreemrechtse clowns zoals Willem Engel en FDF.” En als commentaar op een bericht van Afriyie over het artikel: “Wat is je bedoeling @therebelthepoet? Het normaliseren van deze lui voor lief nemen?” Moge het duidelijk zijn: als progressieve bondgenoot ga je niet zomaar hand in hand staan met iemand van de foute kant, ook niet wanneer er gedeelde belangen te verdedigen zijn.
Ideologische zuiverheid
Het is een streven tot ideologische zuiverheid dat we vaker terugzien in het activisme. Dat is ook niet vreemd: de barricades bestormen zouden we het liefst doen met medestanders van gelijk politiek profiel. Maar hoewel de ideologisch zuivere activist misschien rustiger slaapt, is deze niet per se effectiever. “Organizing is geen matchmaking,” schrijven de Amerikaanse activisten Kelly Hayes en Mariame Kaba in hun boek Let this radicalize you. Een beweging heeft altijd meer mensen nodig om op te kunnen treden tegen het establishment. Natuurlijk is het de (persoonlijke) vraag hoeveel empathie je kan bieden aan mensen en denkbeelden buiten je eigen comfortzone, maar volgens Hayes en Kaba bouw je geen serieuze beweging met alleen maar mensen die elkaar vinden in een al perfect afgestelde en gedeelde politieke visie.
“Activisten die aandacht vroegen voor de Palestijnse zaak werden weggehoond door een groot deel van de aanwezigen, die daar toch echt alleen voor het klimaat wilden staan”
Wat er wel gebeurt als activisten het alleen maar eens met elkaar willen zijn? Dan krijg je – paradoxaal genoeg – zoiets als de verdeeldheid en teleurstelling na de Mars voor Klimaat en Rechtvaardigheid (de grootste Nederlandse klimaatdemonstratie ooit) van afgelopen november. Activisten die aandacht vroegen voor de Palestijnse zaak (het was immers ook een mars voor rechtvaardigheid) werden weggehoond door een groot deel van de aanwezigen, die daar toch echt alleen voor het klimaat wilden staan.
Bovenstaande leidde tot het nogal opmerkelijke tafereel waarbij een demonstrant van onze eigen waterschapspartij Water Natuurlijk onder luid gejuich én boegeroep het podium bestormde om de microfoon uit de handen te rukken van Greta Thunberg. Meneer kwam “voor een klimaatdemonstratie, niet voor politiek” – de ironie achter zijn verontwaardiging leek hemzelf overigens te ontgaan. Eindstand: de klimaatbeweging verdeelde zich op het Amsterdamse Museumplein in een pro- en anti-Palestijns kamp. De podiumbestormer kon het blijkbaar niet meer opbrengen om samen te gaan staan voor een beter klimaat met mensen met wie hij het niet eens was over andere politieke kwesties. Aan de andere kant van de wedstrijd kan je je voorstellen dat de bazen van Shell en Unilever er niet moeilijker over doen wanneer de ene meer of minder pro-Palestina is dan de ander. Zolang er maar CO2 uit te stoten en winst over de rug van onze planeet te maken is.
Wij klootjesvolk kunnen elkaar de tent uit blijven vechten terwijl de hoge heren lachend toekijken, maar we moeten naast elkaar kunnen staan in wat ons bindt. En om dan terug te komen op het demonstratierecht: zeker als het gaat om bescherming dit gemeengoed gaan we elkaar nodig hebben, van klimaatwappies tot coronawappies. Des te meer nu ministers De Jonge en Yeşilgöz hebben aangekondigd “onafhankelijk onderzoek” te willen doen naar het demonstratierecht. Nu klinkt dat nog relatief onschuldig, maar onderschat niet hoe snel hapgrage politici bereid zullen zijn om vanuit dit momentum, onder het mom van bescherming van onze veiligheid, in te zetten op daadwerkelijke beperking van het demonstratierecht, wellicht dé kern van onze collectieve vrijheid van meningsuiting.
De aanstaande inperking van het demonstratierecht
Kort na de aankondiging van De Jonge en Yeşilgöz deelde VVD-Kamerlid Ingrid Michon namelijk al een eigen suggestie. Zij wil een wettelijk onderscheid maken tussen demonstraties en openbare ordeverstoringen en wijst daarbij naar de Britse Public Order Act van het Verenigd Koninkrijk. Met deze wetgeving kunnen acties als het blokkeren van snelwegen of luchthavens strafbaar worden gesteld. Ook zaken als de door Extinction Rebellion in de praktijk gebrachte ‘lock-on’, het vastplakken van demonstranten aan de grond, aan elkaar of aan gebouwen, kan nu worden bestraft met een gevangenisstraf van een vol jaar.
“Spoedig kan er een tijd aanbreken waarin we niet meer de luxe hebben om te kiezen naast wie we onze strijd voeren”
Deze Britse wet uit 2023 is dan ook al onder grote kritiek komen te staan van onder andere Volker Türk, Hoge Commissaris voor de Mensenrechten namens de Verenigde Naties. Türk stelt dat de Public Order Act een “ijzingwekkend effect” zal hebben op de Britse burgerlijke vrijheden. Ook Amnesty International noemt de Public Order Act expliciet “anti-protestbeleid”’. Foute boel dus. Toch stelt één van de formerende partijen én de derde partij in ons parlement dus al onomwonden het demonstratierecht ernstig in te willen perken. En dan hebben we het niet eens over de PVV, maar over die goede ouwe bestuurderspartij VVD.
Het gaat hier dus om iets wezenlijks. Ons demonstratierecht is één van de weinige middelen die ons is gegund om onze vrijheid van meningsuiting te doen gelden wanneer wij het niet eens zijn met de keuzes van de volksvertegenwoordiging die ons wordt toebedeeld. Inmiddels lijkt het niet onmogelijk en misschien zelfs waarschijnlijk dat dit recht de komende tijd serieus ingeperkt gaat worden, ook in ons eigen rechtsstatelijke Nederland. Spoedig kan er zomaar een tijd aanbreken waarin we niet meer de luxe hebben om te kiezen naast wie we onze strijd voeren. Ben ik toch blij dat Willem Engel en Extinction Rebellion alvast lieten zien dat het hen in elk geval wél lukt.
