Lieve Matthijs,

Al jaren geniet ik van je ongezouten, weldoordachte meningen. Maar we zijn het traditiegetrouw niet met elkaar eens. In je column van 21 december zei je dat het streven van jongeren- en studentenorganisaties naar het afschaffen van het leenstelsel plus een compensatie neerkomt op het onrechtvaardig nastreven van ons eigenbelang. Goed georganiseerd en bovenal ongegeneerd zouden wij, de elite van de toekomst, de collectieve middelen willen aangrijpen die wij niet nodig hebben. Hoewel ik de noodkreten-retoriek van sommigen van onze politieke vrienden ook te kort door de linkerbocht vindt, gaat jouw kritiek in mijn ogen weer te kort door de rechterbocht. De gulden middenweg is een fatsoenlijke compensatie voor ordinaire bezuinigingen op onderwijs en studenten.

Bastiaan Smit

Blunders van de basisbeurs

Laten we het eerst nog eens hebben over de basisbeurs. Ik ben er ook geen fan van, schreef ik al eerder in de DEMO. Mijn grootste pijnpunt: DUO en de Belastingdienst verwachten dat je ouders ongeveer €400 per maand meebetalen aan je studie, wat samen met de basisbeurs het beoogde maandbudget vormt voor studenten (grofweg €700 als je op kamers woont). De meeste ouders dragen dit vrij forse bedrag bij lange na niet bij. Enkel wanneer dat op basis van hun bruto-inkomen ook écht niet van hen kan worden verwacht, krijg je een aanvullende beurs. Dat betekent dat een groot deel van de studenten uit de middenklasse en lagere middenklasse van minder budget moet leven dan wat redelijk is, waardoor zij naast hun voltijdstudie moeten gaan werken of flink moeten lenen. Zo vallen ‘de middenklassers’, de grootste groep studenten, tussen wal en schip. Tussen de aanvullende beurs die er terecht voor zorgt dat studenten van ouders met lage inkomens vrijwel schuldenvrij kunnen studeren, en de basisbeurs die studenten van rijke ouders onterecht inkomenssteun geeft die zij niet nodig hebben. We zijn het hier eens: de basisbeurs is niet het juiste middel.

Ik had net als jij liever een uitkeerbare belastingkorting voor studenten gezien: elke maand een bedrag op je rekening als je weinig geld hebt, of een korting op je jaarlijkse belasting als je al goed rond kan komen. Een stelsel dat eerlijk werkt voor elke student ongeacht inkomen, vermogen, of maandelijkse ouderbijdrage. Iets wat ook prima uit te leggen valt aan niet-studenten. En dat voor studenten ook meer houvast biedt bij andere zorgen, zoals het woningtekort, recordhoge huurprijzen en energiekosten, en verslechterde arbeidsvoorwaarden. Bovendien kunnen we deze uitkeerbare belastingkorting ook gebruiken voor het afschaffen van het toeslagenstelsel, het vereenvoudigen van de jaarlijkse belastingaangifte, en later zou ook de wirwar aan uitkeringen en regelingen erin kunnen verdwijnen. Alles bij elkaar is het een simpeler, goedkoper, en eerlijker systeem dan de beruchte belastingbureaucratie waar ons land al jaren mee kampt. Een voorstel uit het D66 Verkiezingsprogramma waarvan ik hoop dat het aankomende kabinet mee aan de slag gaat. 

Solidariteit, investeringen, en bezuinigingen

Het door jou herhaalde argument van onder andere Lodewijk Asscher dat ‘de slager niet zou moeten meebetalen aan de studie van de advocaat’ – de ultieme rechtvaardiging voor de invoering van het leenstelsel – slaat de plank volledig mis. Ten eerste is solidariteit geen eenrichtingsverkeer. Als de slager na vele jaren werken de AOW-leeftijd bereikt, dan betaalt de advocaat terecht mee aan zijn pensioen. En als de advocaat leukemie krijgt en daarvoor moet worden behandeld, dan betaalt de slager terecht mee aan zijn zorgkosten. In Nederland is die wederzijdse solidariteit grotendeels blind: inkomen, sociale klasse, leeftijd, en ook eigen (verkeerde) keuzes doen er niet toe. Ik zie niet waarom die solidariteit ophoudt als het om vervolgonderwijs aankomt. Geef hbo’ers en wo’ers een ruimhartige en eerlijkere studiefinanciering; en laten we die dan meteen doortrekken naar de mbo’ers.

In Nederland is wederzijdse solidariteit grotendeels blind: inkomen, sociale klasse, leeftijd, en ook eigen (verkeerde) keuzes doen er niet toe. Ik zie niet waarom die solidariteit ophoudt als het om vervolgonderwijs aankomt.

Ten tweede is studeren inderdaad de allerbeste investering in jezelf. Maar jouw studie is óók de allerbeste investering voor de hele samenleving. Of je het nou kijkt vanuit een hoger gemiddeld welzijn, sterkere sociale cohesie, minder criminaliteit, lagere zorgbehoefte, hogere arbeidsproductiviteit, het versterken van de kenniseconomie, beter landsbestuur of meer technologische innovatie: het is een onomstotelijk gegeven dat een hoogopgeleide bevolking beter is voor iedereen. De basisbeurs is ooit ingevoerd met precies die gedachte, in een tijd waarin we als Nederlanders steeds meer beseften dat in elkaar investeren vaak meer oplevert dan in jezelf. Ik zie dat die gedachte door steeds meer Jonge Democraten weer gedeeld wordt, juist in een tijd waarin we van crisis naar crisis naar crisis worden geduwd. Een samenleving waarin we collectieve middelen gebruiken om in elkaar te investeren – of dat nou studenten, nieuwkomers, huurders, of ZZP’ers zijn – is een weerbaardere samenleving die beter is voor elk individu. Ruimhartige studiefinanciering, en fatsoenlijke compensatie voor het leenstelsel, lijkt mij daarin een goede eerste stap na jaren van maatschappelijke verwaarlozing.

‘Eerst bezuinigen, dan goedpraten’ zou een prima samenvatting zijn van die politieke tijdsgeest.

En dat brengt mij meteen bij mijn laatste punt: Vergeet niet dat de hersenkronkel van de slager en advocaat de wereld in werd geslingerd, direct nadat het kabinet-Rutte II zich had voorgenomen om vele miljarden te bezuinigen. ‘Eerst bezuinigen, dan goedpraten’ zou een prima samenvatting zijn van die politieke tijdsgeest. Kritiek op de basisbeurs was er al jaren, inderdaad ook binnen de Jonge Democraten, maar voor het simpelweg afschaffen ervan pleitte niemand. Studiefinanciering moest eerlijker, simpeler, en doeltreffender. Maar de invoering van het leenstelsel was niet de hoognodige opfrisbeurt die we nodig hadden. Laten we daar gewoon eerlijk over zijn: het leenstelsel was een ordinaire bezuiniging waarbij studenten even de staatskas moesten spekken. En net als meer bezuinigingen van datzelfde kabinet vragen we ons nu hardop af: hebben die teruggetrokken miljarden niet véél meer schade aangericht dan dat ze destijds hebben opgeleverd?

Blijf kritisch!

Kortom, we mogen als Jonge Democraten juist blij zijn met de aankomende afschaffing van het leenstelsel; tegelijkertijd moeten we toch echt ontevreden zijn met de magere compensatie voor de leenstelselstudenten; en laten we vooral kritisch blijven op de uitwerking van de nieuwe basisbeurs. 

Dan tot slot een voorstel voor hoe het aankomende kabinet-Rutte IV die compensatie wél goed zou kunnen doen. Gezien de afschaffing van de basisbeurs grofweg €15.000 bezuinigde op elke uitwonende student (vier jaar lang zo’n €300 per maand), zijn de nu genoemde compensatie-bedragen van ergens tussen de €2000 en €4000 wel erg mager. Gebruikelijker is een compensatie van rond de 70%, zoals dat ook voor regelingen rondom werk en inkomen geldt. Dan komen we dus uit op een bedrag van €10.500. Dat lijkt me een prima bedrag om een deel van je schuld mee af te kunnen lossen.

Door: Bastiaan Smit.

Bron foto: Studentendemonstratie voor het behoud studiefinanciering (2013), verkregen via creative commons license.