Code zwart is al langere tijd een schrikbeeld voor de overheid. In tijden dat de ziekenhuizen langzaam voller stromen, terwijl de IC-capaciteit is gedaald, laait de mogelijkheid op dat men moet gaan kiezen wie wel en geen zorg mogen ontvangen. Dit rampzalige scenario willen we terecht koste wat het kost voorkomen.

Thomas Vissers

De kanker- en de covidpatiënt

Toch moeten we niet vergeten dat veel zorg al lang afgeschaald wordt. Met de huidige besmettingsgraad en het gevaar van de omikronvariant zal dat ook nog wel even duren. Zo krijgen bijvoorbeeld hart- en kankerpatiënten al maandenlang te horen dat hun operatie wordt uitgesteld omdat de IC vol ligt met covidpatiënten. Dit leed is concreet en de gebeurtenissen zijn schrijnend. Een operatie voor iemand met een kwaadaardige tumor maakt het verschil tussen leven en dood, mits op tijd. Daar is vaak wel één nacht op de IC voor nodig. Van de gemiddelde covidpatiënt weten we dat dit verblijf al wordt opgerekt naar drie weken, als deze patiënt het al overleeft.

Naast ziekte- en operatie-aard is ook demografie iets om onder ogen te nemen. Die valt bij covidpatiënten uiteen in twee vrij duidelijke groepen. Ondanks de brede beschikbaarheid van een vaccin dat de kans op IC-opname met 95% doet afnemen, zien we dat 70% op de IC uit ongevaccineerden bestaat, gemiddeld zo’n 59 jaar. Van de overige 30% is bekend dat we het hier veelal hebben over ouderen, gemiddeld 77 jaar, met vrijwel altijd onderliggend lijden als hartfalen, longproblemen of een afweerstoornis. De combinatie van covid met deze factoren vormt voor deze groep dan de genadeklap.

Wie en wat kiezen we momenteel in het ziekenhuis?

Binnen het huidige beleid is onze zorgkracht gericht op het genezen van deze twee groepen. Een nobel doel, maar de patiënten wiens zorg ‘planbaar’ is, trekken daarmee structureel aan het kortste eind. Kunnen we wanneer we deze feiten onder ogen zien dan werkelijk nog spreken van een selectieloos IC-beleid? De zorg voor covidpatiënten is natuurlijk altijd acuut. Maar het eindresultaat van geen zorg bieden is hetzelfde voor de covidpatiënt als voor de kankerpatiënt. Van die tweede is het enkel minder direct zichtbaar. Toch krijgt het voorkomen van de dood van die covidpatiënt met onze huidige criteria de prioriteit. Er is dus al selectie. Is enkel de mate van acuutheid dan nog de juiste maatstaf?

Het eindresultaat van geen zorg bieden is hetzelfde voor de covidpatiënt als voor de kankerpatiënt

Ook op demografisch vlak leidt het beleid tot een indirecte keuze voor welke patiënten de zorgvoorkeur genieten. Effectief selecteren we namelijk structureel ongevaccineerden en ouderen met onderliggend lijden als de patiënten die de schaarse zorg mogen hebben. In morele discussies over selectie gaat het vaak over zaken als de mate van eigen verantwoordelijkheid in het ontstaan van de ziektesituatie, de leeftijd van de patiënt en de kans op gezonde levensjaren na een behandeling. Hoe je hier zelf ook over denkt; je kunt je niettemin afvragen of bij de huidige situatie altijd de moreel juiste, of minst erge, afweging wordt gemaakt.

Pijnlijke maar noodzakelijke keuzes

Het is daarom hoog tijd voor een discussie over selectie in het ziekenhuis, Deze gesprekken zijn pijnlijk, en ondertussen moeten we zo hard mogelijk werken om iedereen te kunnen helpen. Maar gegeven dat de huidige situatie op zichzelf al een pijnlijke keuze maakt, en keuzeopties onderling enorm verschillen, hebben we de morele plicht als samenleving na te denken over welke daarvan wij het minst erg achten. Als JD houden we ervan de grote partijen scherp te houden en zouden we hier dus het voortouw in kunnen nemen. Misschien dat het aankomende congres daar een mooi discussieplatform voor biedt. Concreet zouden we het bijvoorbeeld kunnen hebben over of een maximumaantal covidbedden in een ziekenhuis wel of geen goed idee is. Dat oordeel mag eenieder zelf vellen. Maar het moet in ieder geval gedaan zijn met de collectieve illusie dat die moreel geladen ziekenhuisselectie er niet al lang is.

Thomas Vissers is landelijk trainer, oud-voorzitter van Arnhem-Nijmegen en een masterstudent natuurkunde en filosofie van de natuur- en levenswetenschappen aan de Radboud Universiteit.

Bron omslagfoto: ‘Rijnland ziekenhuis Leiderdorp’, verkregen via Wikicommons.