“Rutte staat schaak” of zelfs “Rutte staat schaakmat” was een veelgehoorde frase van politiek journalisten vorige week op televisie. Bij schaken moet je echter vooruitdenken. Ja, de positie van Mark Rutte was precair, maar inmiddels lijkt Rutte IV onafwendbaar.
Michiel van der Linden
De positie van Mark Rutte was donderdag 1 april het meest in gevaar. De notulen waren bekend, hij had een onwaarheid gesproken en een motie van wantrouwen zou volgen. Dat alles wist hij om half acht die ochtend. Dus er moest een verdedigingslinie worden opgeworpen waarvoor twee dingen cruciaal waren. De VVD fractie moest unaniem achter hem gaan staan en hij moest de motie van wantrouwen overleven. Dat de fractie hem zou blijven steunen was evident, het was Mark Rutte die 2 miljoen stemmen had gekregen. De motie van wantrouwen overleven was afhankelijk van het debat. Maar zou de coalitie echt dé leider af durven zetten tijdens de grootste crisis na de tweede wereldoorlog?
Na een debat van veertien uur waarin hij had gevochten voor zijn politieke leven, haalden D66, CDA en CU toch niet de trekker over. Het werd een motie van afkeuring maar Mark Rutte mocht aanblijven als demissionair premier. De eerste horde was genomen, Rutte gaf zelf aan dat hij geen seconde aan opstappen had gedacht.
Geen VVD zonder Rutte
De volgende horde was de volledige steun krijgen van de partij. Rutte zelf ging niet weg, maar intern gerommel en gemor over een lastige formatie of dat hij toch wel erg beschadigd was zou zijn positie ernstig kunnen verzwakken. Dus de prominenten werden overal vandaan getrokken om achter hem te gaan staan. Van oud kamervoorzitter Weisglas, tot oud-partijleider Bolkestein. Het beeld was duidelijk: de VVD staat achter Mark Rutte. Dat beeld werd ook verstevigd door onderzoek van EenVandaag. Bijna 90 procent van de VVD kiezers vond dat hij door kon.
Bij een formatie kun je bijna niet om de VVD heen. Dus dachten de andere lijsttrekkers: “we hoeven niet om de VVD heen, alleen maar om Mark Rutte”. Maar nu is Mark Rutte de VVD.
Formeren zonder Rutte
Een bonte coalitie van zeven partijen is er nodig om een meerderheid van 76 zetels te krijgen in de Tweede Kamer zonder de VVD. Zelfs mensen die de politiek amper volgen begrijpen dat dit een pittige opgave is. Ellenlange onderhandelingen liggen in het verschiet en er is een grote mogelijkheid dat het zelfs na weken of maandenlang onderhandelen alsnog klapt.
Ondertussen is Mark Rutte de demissionair premier die tijdens corona-persconferenties het land oproept om samen nog even de schouders eronder te zetten. Om daarna versoepelingen te mogen aankondigen als de 65+’ers allemaal gevaccineerd zijn en de ziekenhuizen leegstromen. Het frame wordt iets in de trant van “Nederland moet weer snel worden opgebouwd, denk aan het landsbelang”, en dat landsbelang is natuurlijk niet gebaat bij maandenlange formatieonderhandelingen zonder uitkomst. Op dat moment blijven er twee opties over: nieuwe verkiezingen of Rutte IV.
Nieuwe verkiezingen
Nieuwe verkiezingen zal voelen als een nederlaag voor de partijen die er niet uit komen. Ze willen heel graag verantwoordelijkheid nemen en Nederland weer opbouwen, maar ja die vervelende Mark Rutte. “Sorry kiezer, uw volksvertegenwoordigers komen er niet uit, u bent weer aan zet”. Het zal door de VVD geframed worden als kleutergedrag. “De Tweede Kamer is toch geen schoolplein?”. En “Wat is nou eigenlijk het probleem? Het feit dat Mark Rutte loog en even Pieter Omtzigt genoemd heeft, was dat zo belangrijk? Er moet een land bestuurd worden.”
Het is daarnaast een groot risico. D66 kan zomaar weer terugvallen, het CDA lijkt met Hoekstra geen nieuwe premiers kandidaat in huis te hebben en wie weet splitst Pieter Omtzigt zich wel af. Links is nog bezig zijn wonden te likken na de vorige halvering en lijkt niet bij machte een blok te vormen. Daarnaast is de kans reëel dat de VVD gewoon weer de grootste wordt. Misschien minder groot dan nu, maar wat winnen de andere partijen dan? Een potentiële coalitie van zes partijen in plaats van zeven?
Rutte IV
De eerste peiling na de motie van afkeuring zag de VVD afglijden naar 28 zetels, nog steeds de grootste maar een behoorlijke tik. Daarnaast had de CU tijdens het paasweekend van bezinning gemeld niet langer in een kabinet te gaan zitten onder Mark Rutte. Een klap die bedoeld was voor de VVD maar vooral bij het CDA pijn zal doen, Hoekstra had de CU er graag bijgehouden. De kans op een minderheidsregering of toch een coalitie over links wordt hierdoor groter. Positie Rutte toch onder druk? Nee, want de tweede peiling liet alweer snel herstel zien, de VVD steeg naar 31 en zou daarmee weer ruim de grootste partij worden.
Als de andere partijen echt van Mark Rutte af wilden, hadden ze op donderdag 1 april moeten nadenken over het vervolg van hun acties. Schaken gaat niet over hoe het bord er nu uitziet, maar over hoe het er over twee, drie of vier zetten uit kan zien. Rutte stond schaak op donderdag 1 april, maar de VVD bracht zijn koning vakkundig in veiligheid. De andere partijen zijn weer aan zet. De eensgezindheid om van Rutte af te komen lijkt verdwenen en dus ligt de weg vrij voor Rutte IV.
Bron omslagfoto: Snappy Goat