Over minder dan twee weken is het zo ver, de verkiezingen! Ondanks dat we nu meer dan een jaar vrijwel stil staan vind dit democratische feestje toch haar doorgang. Zelfs de dreigende derde golf kan geen roet in het eten gooien voor dit festijn. Menig JD’er zal al wel weten wie hij of zij gaat kiezen, maar in de digitale wandelgangen hoor ik ook dat er nog flink getwijfeld wordt. En waar beter te beginnen dan bij een stemhulp als je twijfels hebt! De JD heeft dit jaar meegewerkt aan een jongerenstemhulp die sinds gisteren online staat. Maar hoe komt zo’n stemhulp tot stand en hoe betrouwbaar is het?
Annabel Broer
Stapels stemhulpen
Ongeveer 40% van stemmend Nederland gebruikt een stemhulp voor de verkiezingen. En zoals bij alle deadlines vullen de stemmers ze vlak voor de verkiezingen het meest in. Hierbij wordt het meest gebruik gemaakt van de Stemwijzer (van ProDemos) en het Kieskompas (van politicoloog André Krouwel), samen goed voor miljoenen bezoekers. Beide online tools leggen je een aantal stellingen voor en geven aan het einde van het vragenvuur aan welke partij het meest overeen komt met jouw antwoorden.
Het Kieskompas en de Stemwijzer zijn alleen niet de enige tools die je op weg kunnen helpen om een partij te vinden die je stem verdient. Wanneer je verder kijkt dan deze twee ‘all time favorites’ ontvouwt zich een waar oerwoud aan kieswijzers. Zo heb je stemhulpen die zich focussen op specifieke thema’s waaronder de Technologie Kieswijzer (over digitalisering en privacy), de Sekswijzer (over seksuele gezondheid en internationaal beleid), COC’s ‘Rainbowvote’ (over LHBTI vraagstukken) en de Kieskompas tools specifiek over wonen, onderwijs en zorg.
Welke partijen worden meegenomen in de tools verschilt ook nogal.
Andere tools richten zich juist op specifieke doelgroepen. Er zijn kieswijzers met thema’s die relevant zijn voor ouders, of juist tools die zich richten op jongeren zoals YoungVoice, de Jongeren Kieswijzer van de NJR of de PJO kieswijzer. Deze laatste tool is sinds gisteren online en laat je kiezen tussen verschillende oplossingsrichtingen in plaats van de gebruikelijke ‘eens’ of ‘oneens’ antwoorden.
Tot slot zijn er nog tools speciaal voor mensen voor wie de standaard hulpmiddelen nog best lastig zijn. Bijvoorbeeld met de hulp van een ‘assistent’ bij het Kieskompas of de versie van Prodemos voor mensen met een visuele beperking.
The making off
Zelf heb ik dit jaar als ProDemos medewerker een kijkje mogen nemen in ‘The making of’ van de Stemwijzer. Begin november heb ik daarvoor online klankbordgroepen gemodereerd, waarvoor een diverse groep stemgerechtigden was uitgenodigd om aan te geven welke onderwerpen zij belangrijk vonden voor de komende verkiezingen. Een mooie toevoeging aan de toch al uitgebreide voorbereiding die aan zo’n advies-tool vooraf gaat.
De verschillende stemhulpen komen onafhankelijk van elkaar tot stand. Grofweg kun je ze onderverdelen in twee categorieën; enerzijds stemcheckers (zoals die van de Volkskrant, Prodemos en Slimmerkiezen) die zich baseren op wat partijen de afgelopen jaren stemden op voorstellen in de Tweede Kamer, en anderzijds de tools die zich richten op de standpunten die de partijen in hun campagnes en verkiezingsprogramma’s innemen.
Na het invullen van een tiental stemhulpen heb ik onder meer het advies gekregen om op Groen Links, VVD, de Libertarische partij en Christen Unie te stemmen.
Bij die laatste categorie worden de vragen van de stemhulp vaak vooraf geformuleerd op basis van de verkiezingsprogramma’s van de grotere politieke partijen. Zo is de JD stemhulp ook tot stand gekomen. De truc is natuurlijk om de uiteindelijke stellingen zó te kiezen dat ze zo veel mogelijk het verschil tussen partijen blootleggen. Voor sommige stemtools worden de vragen of stellingen vooraf nog naar de partijen gestuurd zodat de partijen de onderbouwing van hun standpunt door kunnen geven.
Welke partijen worden meegenomen in de tools verschilt ook nogal. Bij de stemcheckers kunnen noodgedwongen alleen de partijen worden weergegeven die nu al in de Kamer zitten. Andere oriëntatie-tools moeten zelf vooraf een inschatting maken welke partijen ze meenemen. Omdat het flink wat tijd kost om de tools te maken, moet die keuze vaak al gemaakt worden vóór bekend is welke partijen officieel meedoen aan de verkiezingen. Dat is waarschijnlijk ook de reden dat ik nog geen tool ben tegengekomen die alle 37 partijen meeneemt.
De ideale tool bestaat niet
Mijn zoektocht langs de vele stemwijzers heeft me een ding heel duidelijk gemaakt: het is knap lastig om een goede kieswijzer in elkaar te zetten. Na het invullen van een tiental stemhulpen heb ik onder meer het advies gekregen om op Groen Links, VVD, de Libertarische partij en Christen Unie te stemmen. Maar drie keer kwam D66 als beste match naar voren. Zo’n wisselvallig beeld is best zorgelijk als je je bedenkt dat ongeveer vier op de tien stemhulpgebruikers nog flink twijfelt op wie hij/zij gaat stemmen en de stemhulp als belangrijke richtingwijzer ziet.
Tegelijkertijd is het ook niet zo gek als je bedenkt waar het allemaal ‘mis kan gaan’. Drie problemen komen regelmatig naar voor.
Antwoordopties
Het moeilijk zijn als je enkel keuze hebt uit ‘eens’ en ‘oneens’, bijvoorbeeld wanneer je niet zo goed weet welk antwoord bij jouw gewenste beleid past. Stel dat je bijvoorbeeld wilt dat de CO2 uitstoot in 2030 met 60% afneemt maar de stelling vraagt je of je het eens of oneens bent met ‘De CO2 uitstoot moet in 2030 met 50% afnemen.’
“Huisjesmelkers moeten harder worden aangepakt”. Ik ben benieuwd hoe veel partijen daar volmondig nee op zouden antwoorden…
Een partij die voor 60% reductie is kan zowel voor stemmen met de motivatie ‘dat is in ieder geval al een stap in de goede richting’ maar het is ook denkbaar dat die partij tegen stemt omdat ‘50% afname niet ambitieus genoeg is’. De motivatie van partijen toevoegen kan helpen. Helaas is die bij lang niet alle stemhulpen voor handen, en het moment wanneer je die informatie geeft (bij de stelling zelf of pas bij de uitslag) kan je onbewust ook al naar een bepaald antwoord sturen.
De antwoordopties beperken tot ‘eens’ en ‘oneens’ is ook lastig als het je niet zo veel uit maakt óf als je gewoonweg weinig kennis van het onderwerp hebt. De stemwijzers die wel meer antwoordopties geven, zijn ook niet altijd een uitweg. Wanneer antwoord je bijvoorbeeld met ‘neutraal’ en wanneer met ‘geen mening’ als die opties allebei voorhanden zijn?
Formulering
De formulering van stellingen kan ook problematisch zijn. Ik ben tal van voorbeelden tegengekomen van ongelukkig verwoorde of ronduit sturende stellingen. “Er moet een kerncentrale komen, zonder subsidie” stoot mij tegen het zere been omdat ik liever “mag” in plaats van “moet” in de stelling had gezien. Of zeer gekleurde stellingen zoals “Huisjesmelkers moeten harder worden aangepakt”. Ik ben benieuwd hoe veel partijen daar volmondig nee op zouden antwoorden… Daarnaast kan de invloed van de verwoording van stellingen ook subtieler zijn. Zo toont onderzoek aan dat we eerder geneigd zijn voor een stelling te stemmen als de stelling positief geformuleerd is.
Toelichting
Verder wisselt het per tool of er een toelichting voor handen is bij de stelling. Die toelichting is vaak vrij kort en biedt lang niet altijd voldoende inzicht in een vraagstuk om een overwogen antwoord te kunnen geven. In sommige stemwijzers is de verwoording van te toelichting gewoonweg vooringenomen“…1 op de 3 jongeren weet echter niet dat je deze toeslag zelf moet stopzetten. Hierdoor ontstaan onnodige schulden.”
Verkiezingsvoorpret
Al deze struikelblokken maken het lastig om een passende en kwalitatief goede uitkomst van de tool te garanderen. Je moet continu balanceren tussen het kiezen van de juiste thema’s, verwordingen, de goede hoeveelheid stemopties en toelichting… En dan nog eens te bedenken dat een stemhulp ook niet te lang of complex mag worden om de toegankelijkheid te waarborgen.
Kortom, neem de uitkomst met een korrel zout, het blijft belangrijk om kieskeurig te zijn. Voor een completer beeld blijven andere bronnen erg belangrijk. Van verkiezingsprogramma’s tot grote debatten en uiteindelijk ook gewoon je gut feeling. Flink wat werk dus nog voor de boeg voordat ik de 17e mijn eigen vierjaarlijkse, ditmaal corona-proof democratie-feestje tot een succes ga maken. Maar ook bij dit feestje geld, de voorpret zorgt al voor de helft van het plezier!
Bron omslagfoto: Stemwijzer