Tijdens de eerste verkiezingen na een crisis heeft de regeringsleider van een land vaak een groot voordeel. De kiezers willen zekerheid in onzekere tijden en stemmen graag op de zittende leider. De VVD is zich hier goed van bewust. De gedoodverfde opvolger (Dijkhoff) wordt aan de kant gezet en Nederland kan zich opmaken voor nóg een kabinet Rutte. De Christlich Demokratische Union Deutschslands (CDU) kijkt waarschijnlijk met een jaloerse blik naar het volgende rondje Rutte. Angela Merkel wil niet nog een termijn bondskanselier zijn, maar een opvolger van hetzelfde kaliber lijkt voor de partij bijna niet te vinden; de een wil niet en de ander is te licht bevonden. De vraag voor het CDU zal dan ook zijn: wie kan en wil Merkel opvolgen als bondskanselierskandidaat in 2021?
Marthijn Kinkel
De hobbelige weg naar het leiderschap
Om de vraag maar meteen te beantwoorden: de partij heeft geen idee meer. Het CDU had met Annegret Kramp-Karrenbauer als nieuwe partijvoorzitter namelijk al in 2018 een opvolger klaar staan. Het CDU dacht rustig toe te werken naar de verkiezingen, maar het liep het allemaal anders. Door een schandaal met het AfD zag ‘AKK’ haar aspiraties in rook op gaan. Vervolgens vertrekt de volgende kandidaat, Ursula Von der Leyen, naar Brussel en breekt de coronacrisis uit. Mutti Merkel loodst het Duitse volk hier kundig doorheen en is ontzettend populair. De nieuwe kandidaat staat dan ook meteen 2-0 achter. Hij is bij de achterban derde keuze na ‘AKK’ en Von Der Leyen en het Duitse volk heeft torenhoge verwachtingen van de opvolger van de populaire Merkel.
Drie kandidaten hebben zich gemeld voor deze zware taak. Volgende week kan het CDU kiezen tussen drie kandidaten voor het partijvoorzitterschap: Armin Laschet, Friedrich Merz en Dr. Norbert Röttgen. Dit artikel licht de drie kandidaten verder toe. Verder zal duidelijk worden dat de jonge achterban haar hoop vestigt op politici die zich niet kandidaat kunnen of willen stellen voor het voorzitterschap, want partijvoorzitter betekent (zeker dit jaar) niet meteen bondskanselierskandidaat. Bovenal wordt duidelijk dat de toekomst van Duitsland en het CDU in de schaduw van Merkel tot vlak voor deze verkiezingen onduidelijk zal blijven.
Wie van de drie?
Radio 1 kwam met een veelzeggende, oppervlakkige lezing over de drie kandidaten. Alle drie zijn het witte mannen van middelbare leeftijd, getrouwd en met meerdere kinderen, afkomstig uit de welvarende Noordrijn-Westfalen regio, katholiek en zelfs hebben ze alle drie rechten gestudeerd aan dezelfde universiteit. Qua diversiteit lijkt er dit jaar niet veel te kiezen: het moet blijkbaar een man zijn uit West-Duitsland met een conservatief profiel. Toch verschillen de mannen inhoudelijk veel van elkaar en loont het om voor iedere kandidaat de voors en tegens op een rij te zetten.
Armin Laschet
Om er nog maar een VVD-vergelijking bij te halen: Laschet kan gezien worden als de Klaas Dijkhoff van het CDU. Deze goedlachse en bourgondische ‘verbinder’ is Minister-President van de deelstaat Noordrijn-Westfalen en goede vrienden met Mark Rutte. Laschet belooft een vergelijkbare koers als Merkel te varen. Vanuit het midden en herkenbaar voor de meeste Duitsers. Laschet, door Bild gebombardeerd als establishmentkeuze vormt een team met de minister van gezondheid Jens Spahn (later meer over hem). De populaire gezondheidsminister en Laschet willen samen kiezers overtuigen met de crisis-populariteit van Spahn (40) en de ervaring van Laschet (59).
Toch lijkt de crisis ook tussen beide heren te staan. Laschet voelde evenals Rutte in het begin van de crisis veel voor een ‘intelligente lockdown’. Waar de rest van Duitsland een strengere lockdown voorstelde, bleef Laschet liberaler in zijn aanpak, wat hem veel populariteit kostte. Spahn daarentegen hield zich wel aan een strengere lijn en werd ongekend populair. Er gaan daardoor veel stemmen op om de populaire Minister voor Gezondheid Spahn te kiezen in plaats van Laschet. Inmiddels is Laschet redelijk in het gareel en blijven beide heren elkaar tot nu toe steunen. Laschet nam bijvoorbeeld het voortouw in het pleiten voor een preventieve lockdown rond de jaarwisseling, maar zijn afwijkende handelen tijdens de coronacrisis en de populariteit van Spahn blijft in ieder interview onderwerp van gesprek. Zo vecht de kandidaat van het establishment tegen de erfenis van Merkel én zijn populaire running mate.
Friedrich Merz
Een overweldigende meerderheid van de Jonge Union, de jongerenafdeling van het CDU, heeft haar steun uitgesproken voor Friedrich Merz als de nieuwe partijleider van het CDU. Merz, zelf oud-voorzitter van de JU, heeft een lange staat van dienst binnen de partij. Merz wordt gezien als de aartsrivaal van Merkel. Merkel vrouw, liberaler, protestants, academicus en opgegroeid in voormalig Oost-Duitsland – Merz, man, conservatief, katholiek, corporate lawyer en opgegroeid in Noordrijn-Westfalen. De contrasten kunnen bijna niet groter binnen het CDU. Merz is zelfs al kort partijleider geweest in 2002, totdat hij het stokje moest overgeven aan Merkel en zich terugtrok uit de politiek ten faveure van het zakenleven. In 2018 was Merz terug en verloor hij nipt de leiderschapsverkiezing van Annegret Kramp-Karrenbauer. Nu is Merz voor de derde keer kandidaat. Zijn goede staat van dienst in het Europees Parlement, het Rijksdag en de zakenwereld maken Merz een solide conservatieve keuze met de ogenschijnlijke steun van de jongerenpartij.
Ogenschijnlijk, want Merz won weliswaar de verkiezing onder de jongeren, toch blijkt het vooral zijn eigen achterban te zijn geweest die heeft gestemd. Slechts 20 procent van de leden bracht een stem uit want “de juiste kandidaat zat er simpelweg niet bij”. Zij noemen volgens de Frankfurter Algemeine de Minister van gezondheid Jens Spohl als favoriet, maar die heeft zijn steun dus uitgeroepen voor Laschet. De grootste uitdaging voor Merz ligt in zijn zakenverleden. In de talkshow van ‘Anne Will’ mocht Merz als CDU kandidaat debatteren tegen bondskanselierskandidaten Scholz (SPD) en Baerbock (Grüne). Merz werd continu aangevallen op de rol van het zakenleven in de crises en zijn steun voor het marktliberalisme. Merz spreekt de conservatieve achterban van de partij aan, maar de vraag is of hij overeind zal blijven in de debatten over de toekomst. Wellicht is driemaal scheepsrecht voor Merz.
Norbert Röttgen
Röttgen is de verrassing naast de conservatieve keuze (Merz) en de keuze van het establishment (Laschet). Als oud-Minister Milieu en voorzitter van de buitenlandcommissie probeert Röttgen zich te profileren als een progressieve kandidaat en hij is dan ook populair bij de liberale achterban. Milieu staat vanzelfsprekend hoog op de agenda en Röttgen pleit voor een assertiever Duitsland op het wereldtoneel. Röttgen zette zich in de afgelopen tien jaar sterk af tegen Rusland en wil Europees leiderschap in de mondiale aanpak van het klimaat. Röttgen is herhaaldelijk kritisch geweest op het beleid van Merkel en wil de komende verkiezingen het CDU vooral positioneren als middenpartij en zich afzetten van links (SPD) en rechts (AfD). Hoewel Röttgen de laatste maanden steeds meer populariteit geniet onder de kiezers, blijft het afwachten of hij voldoende partijprominenten en leden mee kan krijgen in zijn kandidatuur. Röttgen was de eerste die openlijk pleitte voor nieuwe verkiezingen na het aftreden van ‘AKK’, iets wat hem niet in dank werd afgenomen door de partij.
Het grootste probleem van Röttgen lijken zijn tegengestelde ambities. Hij heeft zich naar eigen zeggen kandidaat gesteld om de eenheid van de partij te bewaken. Het geflirt met rechts door bepaalde leden moet stoppen en ook moet de partij zich afzetten van links. Tegelijkertijd wil Röttgen de partij moderniseren, maar om te moderniseren moeten er soms mogelijk polariserende keuzes gemaakt worden. Röttgen sprak bijvoorbeeld al van een nieuwe groene politiek (om kiezers van de groenen af te pakken) en meer vrouwen op belangrijke plaatsen. Helaas drukt Röttgen deze punten niet door in de debatten. De Süddeutsche Zeitung hekelt de eensgezindheid onder de kandidaten en wijst naar Röttgen als de kandidaat met een vernieuwende agenda zonder dat hij hier nadruk op legt. Röttgen lijkt zich koest te houden om zo stemmen te winnen in de top, terwijl zijn vernieuwende agenda beter zou gedijen bij een meer confronterende strategie.
De voorzitter zonder zekerheid
De drie kandidaten hebben allemaal hun sterke en zwakke kanten, maar iets wat zij alle drie vooralsnog missen, is bekendheid en steun van het grotere publiek in Duitsland. Veel Duitsers voelen vooral sympathie voor Minister Spahn en voor de partijvoorzitter van het kleinere broertje van het CDU, Markus Söder (CSU).
Spahn is al eerder benoemd en geniet populariteit door zijn handelen in de corona crisis en zijn afwijkende profiel: hij is namelijk openlijk homoseksueel. Ook is Spahn geliefd door zijn economisch liberale gedachtegoed. Alleen wil hij vooralsnog geen kandidaat zijn.
Söder is de Minister-President van Beieren en geliefd bij het Beierse (en Duitse) volk voor zijn aanpak van de coronacrisis in de deelstaat. Ook mocht Söder meerdere keren het hele Duitse volk toespreken over de federale aanpak van de crisis en oogstte zo veel lof. Het CSU, enkel actief in Beieren, is de zusterpartij van het CDU en samen kiezen zij de kanselierskandidaat voor de fractie CDU/CSU. Veelal wordt de CDU-kandidaat overgenomen door het CSU, maar met de populariteit van Söder kan dit anders lopen.
Het CDU zal haar nieuwe partijvoorzitter de komende maanden uitgebreid testen en de uitslagen van enkele deelstaatverkiezingen zal dienen als graadmeter voor de populariteit van de nieuwe partijvoorzitter. Slaagt deze niet, dan staan alle deuren open voor Söder. Er is dus nog een lange weg te gaan voordat het CDU haar opvolger voor Merkel kent. Deze lange weg is logisch gezien de grote hoeveelheid kandidaten, maar kent ook een groot risico: zullen de kiezers voldoende gewend zijn geraakt aan het nieuwe gezicht van het CDU om Merkel te doen vergeten of zal Duitsland na 15 jaar een bondskanselier van een andere partij zien?
Bron omslagfoto: CDU/CSU-Bundestagsfraktion