Als er één land niet mag ontbreken in onze themamaand ‘wereldmachten’, dan is het China. Geen land won meer aan economische en geopolitieke macht dan China in de afgelopen dertig jaar. Het ‘communistische’ China toonde zichzelf de laatste jaren zelfs de belangrijkste voorvechter van globalisering. Terwijl de Verenigde Staten zich onder Trump uit allerlei verdragen terugtrokken, koos China onder president Xi Jinping voor internationale samenwerking. China levert onder andere de meeste troepen aan de vredesmissies van de VN, ratificeerde de klimaatverdragen van Parijs in 2015 en lanceerde in 2013 het Belt and Road Initiative (BRI). Het BRI – beter bekend als ‘de nieuwe zijderoute’ – is een hyperambitieus infrastructuurproject om handelsroutes te ontwikkelen tussen China, Centraal-Azië, (Oost-)Europa en Afrika. Door in meer dan 70 landen te investeren in havens, spoorlijnen, wegen, steden en bedrijven wil China Eurazië ontwikkelen. Het richt zich hierbij vooral op de gebieden in Oost-Europa, Centraal-Azië, Oost-Afrika en het Midden-Oosten.

Marthijn Kinkel

Tot dusverre heeft China al voor honderden miljarden geïnvesteerd. Daarbovenop kozen ook Singapore, Rusland en Israël om miljarden te investeren in het Chinese project. Waarom investeert China al dit geld in andere landen? Is dit een teken dat China de VS echt gaat vervangen als leider van de geglobaliseerde wereld en wat betekent dat dan voor machtsverhoudingen in de wereld? China-experts Jan van der Putten en prof. Haico Ebbers geven antwoord op deze vragen. Van der Putten was China-correspondent voor de Volkskrant en De Groene Amsterdammer en is auteur van meerdere boeken over China. Prof. Ebbers is professor internationale economie aan de Nyenrode Business University, gasthoogleraar aan de Renmin University in Beijing en auteur van meerdere boeken over de Chinese economie.

Om het Belt and Road Initiative goed te begrijpen moeten wij volgens de experts eerst China zien door een Chinese bril. “Al tientallen jaren roepen westerse academici dat China zal democratiseren naarmate het verder ontwikkelt, en ook politici houden vast aan het idee dat China de westerse waarden zal overnemen.” Aldus Van der Putten. Toch leert de tijd ons dat China telkens weer zijn eigen plan trekt. Van der Putten stelt dat wij ook in de toekomst niet op een verwestering moeten hopen: “China is niet zoals het Westen en zal nooit zo worden”.

China als middelpunt van de aarde

“Kijk alleen maar naar de Chinese naam voor China, Zhongguo. Dit betekent ‘het Land van het Midden.’ China noemt en ziet zichzelf dus als het midden van de aarde, de plek waar alles om draait,” aldus Van der Putten. De simpele conclusie zou kunnen zijn dat China het opzetten van nieuwe handelsroutes ziet als dé manier om het midden van alle handelsroutes te zijn. Toch gaat de lezing volgens Van der Putten dieper. “Ik kan het niet genoeg benadrukken. China ziet het als een natuurrecht om de leider van de wereld te zijn”. China is voor duizenden jaren het culturele, politieke en economische centrum van de wereld geweest en het wil deze positie zo snel mogelijk terugkrijgen. 

Volgens Van der Putten is het essentieel dat natuurrechtidee van China te begrijpen. “Niet alleen de leiders geloven dit, maar heel China.” Het Chinese volk verwacht weer verheven te worden boven alle anderen en kijkt naar Beijing om dit te bewerkstelligen. Chinezen hoeven hierbij geen democratie om zelf macht uit te kunnen oefenen in tegenstelling tot vaak in het Westen werd gedacht. Van der Putten: “De Chinese bevolking is al millennia gewend aan een dynastiek regime en de keizers waren ook in staat China het midden van de aarde te maken en houden”. 

“Marktprikkels blijven [voor China] belangrijk, maar daar waar het nodig is, grijpt de overheid in”

Haico Ebbers – professor internationale economie aan de Nyenrode Business University

De Chinese bevolking vindt het niet erg om weinig inspraak te hebben, maar dat betekent niet dat er geen druk staat op de machthebbers. De bevolking verwacht dat president Xi Jinping China steeds welvarender maakt, de manier waarop maakt niet veel uit denkt Ebbers. “Lukt dit niet, dan dreigt er opstand,” zegt Ebbers, “Zoals ook vroegere dynastieën hebben ervaren.” De Chinese regering ziet het Belt and Road Initiative dan ook als een belangrijke strategie om China welvarend te maken. Tegelijkertijd doet zij er ook alles aan om dit goed te verkopen aan het volk. De ‘oude’ zijderoute was een schoolvoorbeeld van de Chinese suprematie. Een succesvolle remake van dit oude succes roept alleen maar positieve gevoelens op bij het Chinese volk. Toch is deze nieuwe zijderoute meer dan alleen symboolpolitiek, zo blijkt uit de woorden van professor Ebbers. Het is een duidelijk teken dat China internationale samenwerking zoekt, maar wel op een Chinese wijze.

Globalisering met Chinese regels

Professor Ebbers noemt de nieuwe Chinese aanpak ‘Smart globalization’: “Marktprikkels blijven belangrijk, maar daar waar het nodig is, grijpt de overheid in”. Hij baseert dit idee op het werk van de econoom Dani Rodrik. Rodrik stelt dat er voor overheden in een geglobaliseerde samenleving een trilemma heerst waar men maar twee keuzes uit kan maken tussen: (1) democratie, (2) een sterke overheid en (3) economische globalisering. “In Europa hebben wij deze drie zaken heel lang geprobeerd te combineren, maar China kwam er snel achter dat dit niet werkt.” Ebbers verwijst hiermee naar de begintijd van het ‘Made in China’-tijdperk.

Rond de eeuwwisseling opende China mondjesmaat economische zones en westerse bedrijven kwamen graag gebruik maken van de goedkope arbeid en gunstige voorwaarden. Het probleem was dat naast China vooral de westerse bedrijven van deze open economie profiteerden. “Wij denken vaak dat China sterk afhankelijk is van zijn export, maar 60% van de winsten stromen weg naar de buitenlandse bedrijven en het is vooral laaggeschoold werk.” China wil meer – heeft recht op meer in zijn eigen perspectief – en besloot de open markt te combineren met een sterke overheid, optie 3 en 2 van Rodriks dilemma.

“China heeft in zijn strategie te weinig rekening gehouden met de coronacrisis.”

Jan van der Putten – oud China-correspondent voor de Volkskrant en de Groene Amsterdammer

Ebbers geeft enkele voorbeelden: bedrijven die in China zaken willen doen in de high-tech sector kunnen dit alleen in samenwerking met een Chinees bedrijf (joint ventures). Daarnaast heeft de Chinese overheid de lonen aan de kust kunstmatig verhoogd om westerse bedrijven te verplichten hun werkzaamheden naar het arme binnenland te verplaatsen en banen voor hogergeschoolden te creëren aan de kust. Ook investeert de overheid flink via goedkope leningen, belastingverlaging en directe subsidies in Chinese bedrijven om hun concurrentiepositie te verbeteren zodat de winst niet langer wegstroomt, maar blijft in het Land van het Midden.

Een win-win Belt and Road

Omdat China uniek is in zijn ‘smart globalization’ loopt het in de huidige multilaterale instituties vaak tegen de westerse vrijhandelsregels aan. Om deze te ontlopen ontwikkelt China volgens Ebbers zijn eigen parallelle instituties. Zo richtte China bijvoorbeeld de Asian Infrastructure Investment Bank op (als tegenhanger van de World Bank). Hierbij wordt ook China’s smart globalization gepredikt. China investeert en handelt met zijn partners, maar verwacht hierbij respect voor de nationale soevereiniteit. China leent geld uit aan landen, maar stelt hierbij geen voorwaarden zoals vrije verkiezingen. Andersom verwacht het ook geen kritiek op zijn beleid. Ook kan een land korting krijgen op de lening voor een infrastructureel project als het Chinese bedrijven het project laat uitvoeren en kan het land nog meer korting verwachten als het contracten afsluit voor leveringen van grondstoffen aan China – iets wat de Volksrepubliek enorm hard nodig heeft. De ontvangende landen krijgen dus flinke investeringen en China verzekert zich van grondstoffen en ontwikkelt zijn bedrijven: win-win. 

Toch lijkt het win-winverhaal een tik te hebben gekregen. “China heeft in zijn strategie te weinig rekening gehouden met de coronacrisis.” stelt Van der Putten.  Het lijkt erop dat China geloofde  in een almaar groeiende economie en is er geen rekening gehouden met verval. China heeft namelijk een afhankelijkheidsrelatie gecreëerd via alle leningen en leveringscontracten. Bovendien zijn dit vooral risicovolle langetermijninvesteringen. Van der Putten: “In 2016 kon Sri Lanka de Belt and Road-leningen niet meer voldoen. Ter compensatie heeft China een haven van het land geëist als onderpand. China least nu die haven voor 99 jaar, waarmee het zijn kracht duidelijk maakt aan zijn handelspartners.” Het is wellicht een win voor China, maar niet voor zijn handelspartners.

Heeft de win-win een toekomst?

Nu veel landen de Belt and Road-leningen door de corona-crisis niet kunnen terugbetalen, worden veel investeringen stopgezet en zijn ook de investeerders huiverig. Daarnaast zijn veel handelspartners van China angstig voor soortgelijke repercussies als in het geval van Sri Lanka. Van der Putten ziet de komende tijd dan ook als cruciaal voor het Belt and Road Initiative. “Ik ben heel benieuwd of China doorzet of dat het zich meer gaat richten op de ontwikkeling van de binnenlandse markt.” De cruciale vraag de komende jaren is of China zich blijft committeren aan het ambitieuze Belt and Road Initiative. De investeringen kunnen zich pas op een heel lange termijn terugbetalen, terwijl het Chinese volk een continue verwezenlijking van de ‘Chinese Droom’ verwacht. Nu de corona-crisis duidelijk heeft gemaakt dat de internationale handel zomaar stil kan vallen en veel landen ineens de leningen niet meer kunnen terugbetalen is de vraag of China zijn positieve win-win verhaal kan blijven verkondigen. Slaagt China erin het project voort te zetten, dan heeft het zich verzekerd van grote handelsnetwerken volgens eigen regels en kunnen wij ons opmaken voor een nieuwe Chinese hegemonie.

---

Update: Vandaag 16 december 2020 maakt President Xi Jinping de nieuwe ‘Dual Circulation Strategy’ bekend. Volgens de Financial Times zoekt China naar “een toekomst waarin China de wereld niet langer nodig heeft, maar de wereld niet zonder China kan. Het lijkt een duidelijke stap richting de binnenlandse markt en een stap weg van de win-win samenwerking.

Bron omslagfoto: Tiesse, de haven van Trieste, een haven waar China via het BRI in investeert.