Macht is niet meer wat het geweest is, stelt redacteur Wimer Heemskerk. De vrije markt, vrijheid van informatie, een toegenomen toegankelijkheid van nieuwe technieken en globalisering hebben ertoe geleid dat macht meer versplinterd is dan het ooit geweest is.
Wimer Heemskerk
Deze maand schrijft de redactie van de DEMO over wereldleiders. Over Amerika en China, over multinationals, en zelfs over spirituele wereldleiders. Oftewel; over macht. Het vermogen van het ene individu of een instelling om invloed uit te oefenen op het leven van de ander; van de Amerikanen om te kunnen beïnvloeden hoe mensen in het Midden-Oosten leven, de macht van de baas van Shell om te bepalen waar mensen hun stroom vandaan halen (gas of zon?) en de macht van de Paus om te bepalen of homoseksualiteit wel of niet geaccepteerd wordt in een land. Al deze voorbeelden van macht zijn op hun retour. De oorzaak: het wegvallen van barrières die de machtspositie van gevestigde partijen beschermden.
Zo stelt ook Moisés Naím in zijn boek ‘Het einde van Macht’. Of je nou je eigen bedrijf wilt beginnen in een al bestaande markt, wilt protesteren tegen jouw dictator, je eigen kerk wilt beginnen of je eigen land wilt oprichten: het is makkelijker dan pakweg 100 jaar geleden.
Dit heeft drie belangrijke oorzaken. Ten eerst zijn kennis en informatie vrijer beschikbaar dan ooit tevoren. Mensen kunnen zich vrijwel gratis online onderwijzen. Dit betekent ook dat bestaande machtspartijen maar beperkt invloed uit kunnen oefenen op jouw informatievoorziening. Ten tweede is het vele malen makkelijker geworden om jezelf te organiseren. Via social media, maar ook via blogs en mobiele telefoons. Het is mogelijk om netwerken op te bouwen over de hele wereld zonder je bed uit te komen. Ten slotte zorgt geavanceerde technologie voor meer gelijkheid. Mankracht wordt door automatisering minder relevant en dus worden dingen als productie en oorlogsvoering goedkoper en minder arbeidsintensief.
Niet China is de grote winnaar van de 21st eeuw, maar de mini-staten
Het grote geopolitieke verhaal van de 21ste eeuw is de machtsverschuiving van de Verenigde Staten naar China. Er is echter een nog typerender verhaal voor de verschuivende machtsverhoudingen in de wereld: het terugtrekken van de Verenigde Staten uit het Midden-Oosten. Nog altijd verreweg de grootste militaire macht van de wereld tegenover een verzameling van losjes georganiseerde rebellen. De toegankelijkheid van ‘moderne’ wapens als RPG’s en mijnen, een berg aan online toegankelijke informatie om zelf dodelijke materialen in elkaar te knutselen en middelen om je over lange afstanden te kunnen organiseren maken hen opeens een tegenstander die nauwelijks te verslaan is.
Of we het nou hebben over de Taliban, Syrië of Libië, in elk van de gevallen bleek een Amerikaanse interventie kostelijk en niet doorslaggevend. Bij geen van deze conflicten kwamen rebellenbewegingen als winnaars uit de bus, maar ze slaagden er wel in de kosten voor de Verenigde Staten zo hoog te maken dat interventies in toenemende mate minder aantrekkelijk worden. In andere woorden: de mogelijkheid van de Verenigde Staten om hun invloed direct in het Midden-Oosten te laten gelden wordt steeds kleiner. De kracht van guerrilla oorlog is groter dan ooit.
Iedereen zijn eigen kerk
Ook op andere, minder voorspelbare terreinen is macht minder gecentraliseerd dan in het verleden. Neem bijvoorbeeld religie. De verminderende invloed van de kerk op het wereldbeeld en het gedachtegoed van zowel Christenen als niet-Christenen in Noord-Europa is een bekend verhaal. Maar ook in werelddelen waar het aandeel Christenen juist stijgt neemt de macht van de Katholieke kerk af. Zuid-Amerika is het nieuwe strijdtoneel van kerken.
Niet een strijd met andere wereldgodsdiensten als de islam, maar met relatief kleine, soms bijna cult-achtige religieuze gemeenschappen. De invloed van religieuze bewegingen is daar alles behalve tanend. In theaters en stadions worden diensten gehouden met duizenden tegelijkertijd. Via televisie en social media verspreiden deze nieuwe christelijke leiders hun eigen variant van de christelijke leer. De christelijke ‘consument’ heeft een maximale keuze tussen verschillende interpretaties.
De invulling van de Katholieke kerk blijkt lang niet altijd de meest passende. Nog altijd heeft de paus een enorm moreel gezag, zeker als het gaat om binnen het christendom doorlopende discussie over homoseksualiteit of voorbehoedsmiddelen. Maar waar de wil van de paus tot niet al te lang geleden in grote delen van de wereld nog bepalend was, is zijn directe invloed snel aan het afnemen.
Nieuwe machtsbarrières
In andere bijdragen van deze thema-maand zullen ongetwijfeld de nieuwe positie van bedrijven als Facebook, Apple, Microsoft en Google worden belicht. Gigantische nieuwe spelers op de wereldmarkt. Onze nieuwe wereldleiders. Juist ook zij bewijzen hoe fluïde macht is geworden. Elk van de hierboven genoemde bedrijven bestond 50 jaar geleden niet. Groepjes techneuten zijn erin geslaagd startups uit te laten groeien tot techgiganten. Apple, Microsoft en Google (om precies te zijn moederbedrijf Alphabet) vormen samen zelfs de top 3 van beursgenoteerde bedrijven. Bij hun weg naar de top hebben ze bestaande bedrijven met diepe zakken en een gevestigde marktpositie weggeconcurreerd.
Ook onze nieuwe marktleiders moeten nu continu concurreren met startups met innovaties. Meer dan ooit is er kennis, opleiding en ondernemersvrijheid beschikbaar om hun positie uit te dagen. Een belangrijke kanttekening daarbij is wel dat deze giganten de mogelijkheid hebben en gebruiken om machtsbarrières op te werpen. Daarbij gebruiken ze hun eigen positie om het kleine startups lastig te maken. Snapchat, Instagram, Whatsapp, allemaal werden ze opgekocht om marktpositie te behouden.
Google investeert zich blauw aan nieuwe, soms bijna wereldvreemde technieken, just in case dit dé nieuwe doorbraken gaan zijn. En, nog effectiever, maakte Microsoft hun software zo fundamenteel en zo dominant dat nieuwe innovaties bijna enkel een kans hebben wanneer ze doorbouwen en aansluiten op hun software. De duurzaamheid van hun machtspositie zal bepaald worden door hun vermogen andere diensten van hen afhankelijk te maken.
De een zal altijd meer macht hebben dan de ander. Maar macht is minder gecentraliseerd en minder stabiel dan eerder in onze geschiedenis. Ik heb het nog niet eens gehad over de protesten tijdens de Arabische lente, de groeiende macht van consumenten en toenemende verschuivingen tijdens politieke verkiezingen. Wie de gevestigde macht wil uitdagen kan dat makkelijker dan ooit eerder in de moderne geschiedenis. Voor liberalen en democraten veelal een positieve ontwikkeling, mits deze toegenomen versplintering niet omslaat in totale chaos. Elke markt, van bedrijven tot aan landen, is gebaat bij een strenge marktmeester.
Bron omslagfoto: Pixabay