Tijdens het Septembercongres hebben we een ander standpunt ingenomen in het veelbesproken dossier over studiefinanciering. Waar we eerst voorstander waren van een sociaal leenstelsel met een aanvullende beurs, hebben we in september een amendement aangenomen waarin we aangeven voorstander te zijn van een negatieve inkomstenbelasting (een verzilverbare belastingkorting ter vervanging van de sociale inkomensvoorzieningen) die ook de studiefinanciering gedeeltelijk vervangt. Door de invoering van dit systeem zouden het collegegeld en de aanvullende beurs afgeschaft kunnen worden. Het studentenreisproduct blijft behouden en studenten kunnen nog steeds lenen tegen zeer gunstige voorwaarden, maar het idee van ons voorstel is dat lenen in principe niet meer noodzakelijk is. Ingewikkeld? Zeer begrijpelijk. Vandaar dit artikel, zodat je na het lezen ervan tijdens elke discussie ons nieuwe standpunt haarfijn uit kunt leggen, ook aan ome Henk bij de volgende kringverjaardag.

Inzending van de landelijke werkgroep Onderwijs & Wetenschap en portefeuillehouder Digitalisering & Automatisering Bas Smit

Even wat achtergrondinformatie

Het zal jullie vast niet zijn ontgaan dat de huidige studentengeneratie kampt met torenhoge studieschulden. Tijdens de vorige kabinetsperiode werd de basisbeurs vervangen door een sociaal leenstelsel. Alhoewel de voorwaarden van de studielening behoorlijk gunstig zijn, is inmiddels gebleken dat dit experiment is mislukt. Vrijwel alle politieke partijen keren zich tegen het plan en pleiten voor andere vormen van studiefinanciering. En dat is terecht, want net afgestudeerden belanden met grote onzekerheid en met flinke schulden op een toch al krappe arbeids- en woningmarkt. Studeren dreigt ontoegankelijker te worden en geld komt lang niet altijd terecht op de plekken waar investeringen het hardst nodig zijn. Het is de hoogste tijd om van het studiefinancieringsstelsel een stelsel te maken dat daadwerkelijk sociaal is en studeren toegankelijk houdt. 

Ook hebben we allemaal gehoord van de voortslepende toeslagenaffaire. Als gevolg daarvan hebben een groot aantal Kamerleden hun tanden gezet in het hele toeslagen- en belastingstelsel. D66 stelt bijvoorbeeld voor om de meeste aftrekposten en alle toeslagen af te schaffen (waaronder de zorg- en de huurtoeslag) en dit allemaal te vervangen door één uitkeerbare belastingkorting. Dat is een korting op de belasting die je moet betalen, zodat je meer inkomsten overhoudt. Kamerlid Steven van Weyenberg noemt dit ook wel de “verzilverbare heffingskorting”. De hoogte van de korting hangt af van het soort huishouden waarin je woont en hoeveel kinderen je hebt. In dit bedrag zitten dus de voorgaande huur- en kindertoeslagen verwerkt. 

Er is echter een probleem: een nieuw belastingstelsel invoeren gaat niet van de één op de andere dag.

Maar wat maakt deze belastingkorting “uitkeerbaar”? Het zit zo: Op het moment dat je recht hebt op meer korting dan dat je aan belasting betaalt, dan krijg je de overgebleven korting maandelijks op je bankrekening gestort. Wanneer je geen inkomen hebt, en dus helemaal geen inkomstenbelasting betaalt, krijg je zelfs het volledige bedrag gestort. Als Jonge Democraten zijn we al sinds 2016 (ALV 73) voorstander van zo’n belastingstelsel met een uitkeerbare belastingkorting. Het is minder gevoelig voor fouten of fraude, goedkoper uit te voeren en, omdat dit geen voorschot is, zul je nooit teveel ontvangen geld aan het einde van het jaar weer moeten terugbetalen aan de Belastingdienst. Geen gedoe met bewijsformulieren, geen ingewikkeld rondpompen van geld, geen deurwaarders op de stoep. In elk opzicht beter dan het ingewikkelde en zwaar bureaucratische toeslagenstelsel.

Er is echter een probleem: een nieuw belastingstelsel invoeren gaat niet van de één op de andere dag. Daarom pleiten wij voor een geleidelijke invoering, waarbij we stap voor stap werken aan een belastingstelsel van uitkeerbare kortingen voor elke Nederlander ter hoogte van het sociale minimum. De komende Tweede Kamerverkiezingen zijn dé kans om de allereerste stap te zetten. En sinds september zeggen wij: laten we beginnen bij de studenten in het hoger onderwijs. 

We zetten het sociaal leenstelsel aan de kant. We gaan niet terug naar de basisbeurs. In plaats daarvan voeren we een derde optie in die het beste van beiden combineert: een uitkeerbare belastingkorting die de toeslagen en een deel van de studiefinanciering vervangt. We noemen deze: de studentenkorting. 

Ons nieuwe standpunt in 3 stappen

1.          De invoering van de studentenkorting

Iedereen die is ingeschreven bij een onderwijsinstelling heeft recht op de studentenkorting. De hoogte van deze belastingkorting moet op zijn minst zodanig hoog worden dat de studenten die in de huidige situatie een maximale aanvullende beurs en zowel de huur- als zorgtoeslag krijgen er niet op achteruit gaan. Voor studenten die werken wordt de studentenkorting eerst van hun inkomstenbelasting afgetrokken, waardoor zij meer van hun loon overhouden. Wanneer je daardoor geen inkomstenbelasting meer hoeft te betalen, wordt de nog resterende korting maandelijks uitgekeerd. De studenten die niet werken en dus ook geen inkomstenbelasting betalen krijgen het volledige bedrag maandelijks uitgekeerd. 

2.           De afschaffing van het collegegeld

Vervolgens de afschaffing van het collegegeld. De overweldigende meerderheid van de Europese lidstaten heeft nooit collegegeld gehad, heeft deze recent afgeschaft, of is deze momenteel aan het afbouwen. In Nederland is het collegegeld sinds de invoering van het leenstelsel juist fors gestegen. Studeren wordt zo steeds duurder, de studieschulden stijgen steeds hoger en de toegang tot het hoger onderwijs komt onder druk te staan. Daarnaast leiden het collegegeld en het bijbehorende krediet tot het duur en ingewikkeld rondpompen van geld. En dat is helemaal niet nodig. Want waarom zou je een student vanuit het ene potje (het ministerie) geld geven om vervolgens te eisen dat diegene het meteen weer overmaakt naar een ander potje (de onderwijsinstelling)? Niet alleen gaan daar enorme transactie- en administratiekosten voor 700.000 studenten aan verloren, ook werkt het betalingsproblemen en deurwaarders in de hand. Juist dat onnodige rondpompen van geld is een van de grootste problemen met het inmiddels beruchte toeslagenstelsel. We pleiten daarom voor de afschaffing van het wettelijk collegegeld, wat in 2021 neerkomt op €2168 per jaar. 

Hiermee komt onbedoeld de stimulering van lerarenopleidingen in de vorm van halvering van het collegegeld te vervallen. Zulke stimulering moet daarom op een nog nader te bepalen manier ingericht worden, bijvoorbeeld via een vermindering van de studieschuld of een voorrangsregeling bij het vinden een kamer, zodat jongeren toch worden gestimuleerd om te kiezen voor een lerarenopleiding.  

3.          Aanpassingen bij de rest van de studiefinanciering 

Tenslotte de aanpassingen bij de rest van de studiefinanciering. Los van de bovenstaande veranderingen blijven lenen tegen dezelfde gunstige voorwaarden en het OV-reisproduct behouden. De grootste aanpassing is de afschaffing van de aanvullende beurs, een verandering die misschien vraagtekens oproept. Maar de aanvullende beurs wordt met de invoering van de studentenkorting overbodig. Alle studenten die nu een aanvullende beurs ontvangen, krijgen op zijn minst het bedrag van die beurs voortaan via de korting. Zoals al eerder genoemd zal een student die in het huidige stelsel het volledige pakket krijgt, dus huur- en zorgtoeslag plus de maximale aanvullende beurs, er niet op achteruit gaan.

Kortom: het collegegeld wordt afgeschaft, de studentenkorting wordt ingevoerd, en de aanvullende beurs en toeslagen worden overbodig gemaakt en komen te vervallen. Extra geld lenen blijft mogelijk onder dezelfde voorwaarden, en er verandert niets aan het OV-reisproduct. 

Tot zover het voorstel waar we sinds September een voorstander van zijn. Natuurlijk heb je nog een hoop vragen en kritische opmerkingen hierover. En niet onbelangrijk: hoe ga je in vredesnaam je kritische ome Henk hiervan overtuigen? Wij hebben de tegenargumenten met weerlegging alvast voor je klaargezet in het volgende artikel. Veel leesplezier en succes met het debat! 

---

Mocht je na het lezen van dit alles nog vragen of opmerkingen hebben: laat het ons weten, we staan je graag te woord! 

1. Neem contact op met portefeuillehouder Digitalisering & Automatisering Bas Smit voor alle berekeningen achter het studentenkorting-plan, de vergelijking in cijfers met de basisbeurs en het leenstelsel, en de gevolgen voor specifieke situaties. Je kunt hem appen, of mailen naar bastiaan.smit@jongedemocraten.nl. 

2. Neem contact op met de portefeuillehouders Onderwijs & Wetenschap voor vragen over onze onderwijsvisie en hieraan gerelateerde standpunten. Je kunt Jelt Pekaar of Jan Willem het Lam appen, of mailen naar ph.onderwijs@jongedemocraten.nl. 

Omslagfoto: Studenten VU in collegezaal, Amsterdam, 1987. Bron: Bart Molendijk / Anefo