Wie zich een beetje verdiept in de het beheer van grondstoffen wereldwijd ziet dat er veel afval wordt gedumpt. Het VN-rapport ‘Global E-waste Monitor 2020’ dat deze zomer uit kwam, toonde dit nog eens aan. Hoewel jaarlijks 10 miljard dollar aan materialen uit elektronisch afval (e-waste) wordt teruggewonnen via recycling, verdwijnt er tegelijk 47 miljard dollar aan materialen. Vaak verzamelt de e-waste zich in een derdewereldland. Daar wordt het uiteindelijk verbrand of verdwijnt in de grond. Dit afval bevat echter waardevolle metalen zoals goud en zilver die we zo goed als kwijt raken. Het zijn metalen die we in de toekomst nog nodig hebben voor alle elektronica om ons heen. Ondanks dat in Nederland hard wordt gewerkt om elektronisch afval goed in te zamelen en te recyclen, komen ook hier lang niet alle mobieltjes goed terecht.
Bas Buise
Recycling
Producenten en importeurs zijn in Nederland verantwoordelijk voor het afvalbeheer van de producten die ze op de markt hebben gebracht, dit wordt de ‘producentenverantwoordelijkheid’ genoemd. Voor elektronica geldt dat producenten en importeurs ervoor moeten zorgen dat 65 procent van hun afgedankte producten weer worden ingezameld en gerecycled. Om dit doel te halen, zijn de Nederlandse producenten en importeurs van elektronica via zes productstichtingen verenigd in de NVMP (voluit: Nederlandse Verwijdering Metalelektro Producten). Zij hebben WeCycle opgezet die de regie voert over de inzameling en recycling van e-waste.
De uit elektronisch afval teruggewonnen materialen worden weer op de markt gebracht. Helaas maakt dat het recyclen niet kostendekkend, legt Eva Gobits, bestuurssecretaris bij de NVMP, aan de telefoon uit: “Jaarlijks kost het de producenten circa 40 miljoen euro om alle afgedankte apparaten in te zamelen en te verwerken. In dit bedrag zijn de opbrengsten van de herwonnen materialen al verrekend.”
Certificering
Het recyclen van afgedankte apparaten moet in Nederland volgens de WEEELABEX-standaard*. De standaard legt het minimale kwaliteitsniveau vast voor recycling van e-waste. Hierbij wordt toegezien op veilige verwerking van materialen, ook voor het milieu, en wordt geregistreerd hoeveel er gerecycled wordt. WEEELABEX gecertificeerde bedrijven worden gecontroleerd door onafhankelijke auditors. In Nederland mag sinds 1 juli 2015 e-waste alleen nog verwerkt worden via WEEELABEX-gecertificeerde bedrijven.
Maar de wet en handhaving zijn niet waterdicht. De Nederlandse WEEELABEX-verplichting geldt niet voor de rest van Europa. Hoewel het ook hier gebeurt, is het buiten Nederland daardoor veel makkelijker om elektronisch afval laagwaardig te recyclen (zoals verwerking in producten met een lagere waarde dan het oorspronkelijke product of verbranding) zonder dat er al te veel moeite wordt gedaan om schadelijke stoffen te verwijderen en materialen terug te winnen.
Kosten
“Afval heeft de neiging naar het laagste putje te gaan,” vertelt Gobits, “Dat moet je goed dichttimmeren met regelgeving en heel belangrijk: handhaving.” Er loopt nu een lobby vanuit een groot aantal organisaties waaronder de NVMP bij de Europese Commissie om in heel Europa de WEEELABEX -standaard als verplichting in te voeren voor de verwerking van elektronisch afval. Gobits: “Door extra handelingen als het verwijderen van schadelijke stoffen uit afgedankte apparaten is recycling conform WEEELABEX duurder ten opzichte van een ander land waar dat niet gebeurt.”
Hoe meer we aan materialen terug willen winnen, hoe duurder de producten zullen zijn bij aankoop. Zeker de minieme fracties van zeer schaarse metalen in e-waste is lastig en erg duur om zuiver terug te winnen. Het zuiver terugwinnen van elk metaal kan op dit moment bovendien nadelig uitpakken voor het recyclesysteem dat we hebben. Elektronica zal namelijk duurder worden en consumenten zullen vervolgens eerder bijvoorbeeld hun mobieltje halen van buiten de EU. De consument importeert dan electronica zonder invulling te geven aan de producentenverantwoordelijkheid: niemand betaalt mee aan het recyclen ervan. Verder dragen buitenlandse producenten in Nederland geen BTW af tot 22 Euro.
Nederlandse e-waste stroom
Maar waar komt het Nederlandse elektronisch afval dan terecht? Gobits vertelt dat de NVMP samen met WeCycle onderzoek heeft laten doen door de United Nations University naar de stromen van het Nederlandse e-waste. Circa de helft wordt verwerkt door WEEELABEX-gecertificeerde verwerkers en telt zodoende mee voor het behalen van de inzameldoelstelling van 65 procent. Een kwart komt in het grijze circuit van niet-gecertificeerde schrootbedrijven terecht en wordt niet meegeteld bij het inzamelpercentage. Het laatste kwart is onvindbaar doordat het bijvoorbeeld in de kliko verdwijnt, denk hierbij aan fietslampjes en schoenen met lichtjes. Of het wordt geëxporteerd, maar dat zijn vaak nog werkende apparaten voor hergebruik: “Je kunt daarbij denken aan MRI-scanners, servers en laptops die hier worden vervangen maar na te worden refurbished voor een tweede leven worden geëxporteerd. Dat is volstrekt legaal.” Eenmaal geëxporteerd naar bijvoorbeeld Afrika is het volgens Gobits onmogelijk om de producten later in Nederland weer in te zamelen.
De Inspectie voor de Leefomgeving en Transport (ILT) controleert in de Nederlandse havens wat er gebeurt met elektronische apparatuur die geëxporteerd wordt. Ze laten daar testen of de apparaten nog functioneren, als het niet werkt, verlaat het product de haven niet. Uit een mailwisseling met de persvoorlichting van de ILT en de DEMO blijkt dat er soms toch elektronisch afval uit de Nederlandse havens doorsijpelt naar buiten de EU. Ze schrijven dat de ILT in oktober 2019 samen met de Politie, Nederlandse en Belgische Douane en het Departement Omgeving afdeling Handhaving van de Vlaamse Overheid verscherpt toezicht gehouden werd op de export van e-waste. “Ongeveer 10% van de zendingen voldeed niet aan de wet en is tegengehouden. Totaal zijn er 220 voertuigen/ containers gecontroleerd. Het merendeel dat wordt uitgevoerd zijn dan ook werkende apparaten (en geen afval).”
Diffuse verspreiding
Verder ziet de ILT dat niet-gecertificeerde schrootbedrijven in Nederland elektronisch afval nog wel eens aannemen en op een verkeerde manier verwerken en mengen met overig schrootafval. Dit leidt volgens de ILT tot “diffuse verspreiding van zorgstoffen en weglekken (verdunning) van gewenste schaarse stoffen.” Gobits legt in het telefoongesprek uit dat het voor de ILT nu lastig handhaven is, “Een niet-gecertificeerd schrootbedrijf mag handelen in afgedankte elektronische apparatuur en het opslaan, maar mag het niet verwerken. Inspecteurs van ILT moeten het bedrijf er op betrappen dat ze het afgedankte apparaat in de shredder gooien om te kunnen handhaven.” De NVMP pleit daarom al jaren voor een afgifteplicht van elektronisch afval aan WEEELABEX-gecertificeerde verwerkers. “Per 1 januari 2022 komt die afgifteplicht eindelijk, die eerste ontvangers van afgedankte apparaten waaronder afvalbedrijven en metaalhandelaren verplicht om e-waste aan een gecertificeerde verwerker af te geven. Dat scherpt de grenzen tussen legaal en illegaal aan en maakt handhaving gemakkelijker.”
Per 1 december aanstaande treedt een registratieplicht in werking waarbij alle nog werkende elektronische apparaten die worden refurbished en geëxporteerd voor hergerbuik geregistreerd moeten worden. Dit zal de stromen van materialen beter in beeld brengen, en zal de handhaving van de ILT en de douane kunnen versterken. Daarnaast zal duidelijk worden hoe groot het deel is dat geëxporteerd wordt en haast per definitie niet mee kan tellen om het doel te behalen van 65 procent terug ingezameld en verwerkte e-waste.
Waar jouw oude mobieltje eindigt ligt nu vooral aan waar je hem zelf inlevert. Via WeCycle wordt hij gerecycled en kunnen de materialen waar je mobiel uit bestaat opnieuw gebruikt worden. Als je hem doorverkoopt is er een kans dat hij geëxporteerd wordt en dat de materialen nooit meer terugkomen, dan moet je weten aan wie je hem meegeeft.
*WEEELABEX staat voor Waste Electric and Electronic Equipment LABel of Excellence, het is een initiatief van Europese inzamelsystemen (waaronder Wecycle) die zijn verenigd in het WEEE Forum.
Op de NVMP website www.nvmp.nl staat dat WEEELABEX eind 2018 is omgezet in de CENELEC-standaarden EN-50625. Naar verwachting zal per 1 december 2020 WEEELABEX vervangen worden door CENELEC in de Regeling Afgedankte Elektrische en Elektronische Apparatuur (AEEA).
Bron omslagfoto: Pikist