Op woensdag 7 oktober 2020 werd de Griekse politieke partij Gouden Dageraad verboden door de Atheense rechtbank. De partij werd veroordeeld als criminele organisatie en wordt door de meeste politieke analisten als extreemrechts, neofascistisch en/of neonazistisch beschreven. Individuele leden werden ook veroordeeld voor de moord van een politieke tegenstander, de moord op een Egyptische visser en de mishandeling van drie leden van een vakbond. Redacteur Daan Meershoek onderzocht wat deze veroordeling betekent voor andere soortgelijke bewegingen in Europa.

Daan Meershoek

Gouden Dageraad veranderde tijdens de Eurocrisis van irrelevante en obscure beweging tot de derde partij van Griekenland bij de verkiezingen van 2012, maar verloor dit succes langzaam maar zeker door het decennium heen en haalde in 2019 de kiesdrempel niet meer. Het komt niet vaak voor dat in het vrije Europa een politieke partij wordt verboden en zeker geen – voormalig – succesvolle. Zal deze berechting leiden tot een golfbeweging in Europa van het berechten van meer extreemrechtse partijen? Waarschijnlijk niet.

Waaróm verboden?

Allereerst is het belangrijk om te bekijken waarom de Gouden Dageraad verboden is. De Atheense rechtbank heeft de organisatie verboden op basis van het organiseren van geweld, niet op basis van het promoten van neofascisme.

De partij is een criminele organisatie, vergelijkbaar met een maffiabende, waarin elke actie langs de partijtop gaat. Deze structuur zorgt ervoor dat de leiding van de partij ook verantwoordelijk is voor de acties van haar individuele leden. Wat dit betekent is dat niet het neofascisme an sich veroordeeld is, maar neofascistisch geweld. Dat is een belangrijk onderscheid wat de lat voor het verbieden van andere extreemrechtse/neofascistische partijen in Europa niet lager legt.

Het bleek bijzonder ingewikkeld om de partijtop van de Gouden Dageraad verantwoordelijk te stellen voor de gewelddadige acties van een deel van haar leden. Met terrorisme in de vorm van eenmansacties zal het lastig blijven om organisaties verantwoordelijk te houden voor individuen.

Momentum

Dit brengt mij bij mijn tweede punt waarom het berechten van de Gouden Dageraad niet tot verdere vervolgingen in Europa gaat leiden. Het berechten van de Gouden Dageraad heeft vijf jaar geduurd. Voor een golfbeweging in Europa is een momentum nodig en als andere rechtszaken ook jaren duren is er geen momentum.

Op Cyprus is een vergelijkbare partij actief genaamd ELAM. Deze partij is minstens zo controversieel en onderhield daarnaast banden met de Gouden Dageraad tot het punt dat ze zichzelf zagen als lokale afdeling van de Gouden Dageraad. Dit zou de meest voor de hand liggende partij zijn om te vervolgen, maar dit is niet gebeurt. Daarnaast is het ook maar de vraag of het verbieden van de partij de voedingsbodem voor de ideologie weghaalt.

Hoewel de Gouden Dageraad verboden is, is er al een nieuwe partij in het electorale gat gesprongen. De ‘’Griekse Oplossing’’-partij behaalde in 2019 4% van de stemmen en neemt veel van de anti-immigratie, euro sceptische en populistische retoriek over, alhoewel op een minder extreemrechtse en meer rechts-populistische manier.

Tot slot is de vrijheid van meningsuiting en associatie in Europa beschermd en moet een partij extreem over de schreef gaan om vervolgd te worden. Waar die grens ligt verschilt per land, maar in Europa is het vervolgen van partijen nou eenmaal lastig. Partijen kunnen met de meest extreme ideeën verkozen worden, maar het is aan de burgers om te kiezen en democratie te laten werken. Het is beter om burgers te overtuigen niet op deze partijen te stemmen dan om hun keuzes weg te nemen. Mits een partij geen geweld gebruikt om politieke macht te krijgen, is het beter om deze partijen te laten bestaan en ze kleur te laten bekennen, dan ze als martelaars voor vrijheid van meningsuiting en de kleine man te laten lijken door ze te verbieden.

---

Bron afbeelding: https://en.wikipedia.org/wiki/Golden_Dawn_(Greece)#/media/File:Golden_Dawn_members_at_rally_in_Athens_2015.jpg