De afgelopen maanden was de uitbreiding van Lelystad Airport volop in het nieuws. In juni bleek de opening van het Flevolandse vliegveld – hoe kan het ook anders – voor de derde keer te zijn uitgesteld. Ditmaal heeft minister Cora van Nieuwenhuizen (VVD) november 2021 voor ogen. Ongeveer één maand na het uitstellen presenteerden Follow the Money en Omroep Flevoland een rapport over de kosten die tot nu toe in de uitbreiding zijn geïnvesteerd (spoiler: €214.000.000). Als kers op de taart was de luchthaven halverwege september voor de tweede keer een item bij Zondag met Lubach.
Annabel Broer en Kevin Hoogeveen
Het leek ons interessant om de uitbreiding van het vliegveld eens in een bredere context te zetten. We zijn voor jullie op zoek gegaan naar het ontstaan van Lelystad Airport en de mogelijke gevolgen die de uitbreiding met zich mee zal brengen voor het milieu, de leefbaarheid en de werkgelegenheid.
Het ontstaan
De geschiedenis van Lelystad Airport, officieel opgericht in 1973, is nauw verweven met de geschiedenis van de provincie Flevoland. Vliegtuigen speelden namelijk een belangrijke rol in het droogleggen van de polderprovincie. De onverharde grasbaan waarmee Lelystad Airport ooit begon was bestemd voor zulke vliegtuigen. Deze konden immers niet op het IJsselmeer zelf landen. In 1981 kreeg de kleine luchthaven verharde banen. Het plan om het vliegveld tot knooppunt voor handelsverkeer te maken was weinig succesvol. Vanaf 1993 is de luchthaven eigendom van Schiphol Group. Toen het kabinet Balkenende in 2008 besloot om de groei van Schiphol af te remmen, smeedden de bewindslieden een plan om het overschot aan vakantievluchten te verdelen over Eindhoven en Lelystad. De uitstel-geschiedenis is jullie vast al wel bekend.
Maatschappelijk verzet
Een opschaling van het aantal vluchten van en naar een luchthaven heeft onherroepelijk gevolgen voor de leefbaarheid in de omgeving, nabij en verder weg, voor zowel mens als dier. Verschillende partijen hebben verzet aangetekend tegen de ‘grote opening’ van de luchthaven; het vliegveld is immers al kleinschalig operationeel. Zo bestaat er de SATL: Samenwerkende Actiegroepen tegen Laagvliegen. Op hun website presenteren zij de achtergrond van hun stellingname. De Vogelbescherming Nederland uitte ook haar zorgen: de gevolgen voor vogels zouden slecht berekend zijn. Niet alleen zou meer geluidsoverlast nadelig zijn voor vogels die de Oostvaardersplassen en de Veluwerand hun thuis noemen, ook valt te vrezen dat laagvliegen zou leiden tot ‘een massaslachting onder gierzwaluwen boven Marker- en IJsselmeer in lente en zomer’. Zo’n bloedbad kan volgens hen toch onmogelijk de bedoeling zijn.
Geluidsoverlast?
Voor een grootschalig project als het uitbreiden van Lelystad Airport moet aan flink wat voorwaarden voldaan worden. Eén van de voorwaarden is dat een ‘milieueffectrapportage’ (MER) wordt opgesteld. Al snel na het uitbrengen van dat rapport waren er kritische geluiden over de manier waarop een aantal effecten, waaronder geluidsoverlast, werden berekend. Steeds als er nieuwe fouten werden ontdekt moest er een geactualiseerde of volledig nieuwe MER worden opgesteld. In afwachting van alweer een nieuwe milieueffectrapportage zijn de werkelijke geluidstoename en de daaraan verbonden eventuele overlast op het moment van schrijven nog moeilijk te voorspellen. Hebben vluchten op zondagen een effect op de zondagsrust, zo belangrijk in de Bijbelgordel die toch zeker in de laagvliegzones ligt? Hoe goed zullen de omwonenden kunnen slapen? Worden Lelystad en Biddinghuizen het nieuwe Badhoevedorp en Aalsmeer? Of valt het uiteindelijk toch mee? Allemaal belangrijke vragen waarover nog volop discussie plaatsvindt.
Economie en toerisme
De gemeenteraad van Lelystad wijst op de positieve effecten van het opschalen van het aantal vluchten vanaf Lelystad Airport. In een breed gesteunde motie – waar ook D66 haar handtekening onder zette – heeft de gemeenteraad ook het College van Burgemeester en Wethouders in januari jl. aangespoord zich in te spannen om de vergrote luchthaven zo snel mogelijk te openen. Werkgelegenheid is één van de verwachte voordelen. Niet alleen omdat er banen gecreëerd worden bij het vliegveld zelf, maar ook omdat verwacht wordt dat de vakantievluchten toerisme naar Lelystad en de regio eromheen zullen brengen.
Toch lijkt niet iedereen blij met een nieuwe toeristenstroom in het midden van het land. Volgens de Gedeputeerde Staten van Gelderland is de leefbaarheid op wat grotere afstand van Lelystad Airport mogelijk in het geding. Waar gaan straks alle nieuwe toeristen eigenlijk heen? Buiten het feit dat Nederlanders kunnen gaan vertrekken vanaf Lelystad, is het namelijk niet gek als er ook veel mensen van buiten hier landen. Zij kunnen natuurlijk een rondje gaan fietsen op de Veluwe, of oostwaarts reizen en Hanzesteden als Zwolle en Kampen een bezoek brengen. Een vakantie in Nederland is echter incompleet zonder een bezoekje aan ’s lands hoofdstad! Met een kort busritje naar Lelystad Centraal en slechts één overstap in Almere sta je al met een uurtje op Amsterdam Centraal. Hoe gaat de toeristenaanwas vanaf Lelystad uitpakken voor Nederlandse plaatsen die al met moeite de (pre-covid-19) toeristenstromen managen?
Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft de impact van de toename van het aantal vluchten op Lelystad Airport op de toerisme- en recreatiesector laten onderzoeken. Buiten bedreigingen voor de sectoren door bijvoorbeeld ‘verdringing’, zijn er ook ‘kansen’: Flevoland kan meer geïncorporeerd worden in de Metropoolregio Amsterdam en toeristen kunnen worden aangemoedigd meer dan alleen Amsterdam te bezoeken. De aanmoediging om Giethoorn te promoten lijkt voorbij te gaan aan de al bestaande overlast die de dorpelingen er van toeristen ondervinden.
Uitstoot
In oktober vorig jaar stond het Malieveld nog vol met tractoren om het kabinet op te roepen de stikstofmaatregelen gelijkmatiger te verdelen over verschillende sectoren. Sinds februari kwam de internationale luchtvaart in de knel en in april bereikte deze sector ook in Nederland haar dieptepunt met een afname van ongeveer 90% van de vluchten ten opzichte van dezelfde periode in 2019.
Je zou je kunnen afvragen of het uitbreiden van Lelystad Airport in deze context wel een goed idee is. De uitbreiding van Lelystad Airport zal immers meer uitstoot met zich meebrengen en zelfs de directeur van Schiphol schat in dat het aantal vluchten op z’n vroegst in 2023 weer op het ‘oude’ niveau zal zijn.
Wat zijn de milieugevolgen van de opening nu eigenlijk? In principe worden deze weergegeven in de eerder genoemde MER. Hierin wordt naast geluid ook gekeken naar de uitstoot van verschillende stoffen die milieuschade kunnen opleveren, waaronder koolstofdioxide (CO2), stikstofoxiden (NOx) en fijnstof. De MER van 2018 (die inmiddels dus alweer moet worden vernieuwd) geeft de meest recente cijfers weer. Uit dit rapport blijkt dat de CO2 uitstoot zo’n 70.788 ton per jaar zal zijn. Als je deze hoeveelheid CO2 zou willen compenseren, zou je ongeveer 3,5 miljoen bomen nodig hebben om genoeg CO2 op te nemen. Ook zou je zo’n 320.000 keer op en neer tussen Amsterdam en Madrid kunnen reizen met de trein voor je een vergelijkbare hoeveelheid CO2 uitstoot.
Toegegeven, het zal wel nog even duren voordat deze hoeveelheden uitstoot behaald zullen worden. In eerste instantie zullen maar 10.000 vluchten worden toegestaan. Pas als het luchtruim opnieuw is ingedeeld, kunnen de geplande 45.000 vluchten plaatsvinden.
Naast broeikasgassen zoals CO2 was er veel aandacht voor de uitstoot van stikstof die gepaard gaat met de uitbreiding van Lelystad Airport; zeker omdat het vliegveld in de buurt ligt van natuurgebied de Veluwe. In de MER van 2018 leek de neerslag nog onder de grenswaarde van Natura2000 gebieden te blijven. Zoals eerder genoemd is deze MER alleen alweer achterhaald en inmiddels lijkt de stikstofoxide-neerslag wél boven de grenswaarden uit te komen. Dit werd bevestigd in de rapporten van Remkes, die sinds eind 2019 onderzocht hoeveel stikstof er in Nederland wordt uitgestoten en hoe dit omlaag gebracht kan worden. Remkes zelf is overigens voorstander van de uitbreiding van Lelystad Airport. Wel moet volgens hem op andere vlakken stikstofuitstoot beperkt worden om dit mogelijk te maken.
Komt Lelystad Airport nog van de grond?
Het luchthavenproject in de Flevopolder komt dus niet echt soepel van de grond. Haastige spoed is zelden goed. Zo lijkt het ons ook in dit geval goed om nog eens stil te staan bij de gevolgen van een groter Lelystad Airport voor mens en dier. Het valt niet te ontkennen dat, alleen al gezien de hoeveelheid geld die ermee gemoeid is, een weloverwogen plan van aanpak nodig is; of je nu in de wolken bent over de kansen of het plan liever in zijn geheel uit de lucht zou schieten.
Geschreven door onze redacteuren Annabel Broer en Kevin Hoogeveen.
Omslagfoto: ANP