Zie je het nog voor je, Minister van Financiën Wobke Hoekstra schuifelde ogenschijnlijk uitgeput het gebouw van de Europese Raad uit. Hij had dapper gestreden voor de belangen van Nederland. Mark Rutte was er wat minder gestrest onder, die leek strijdlustig noch verslagen. De biografie van Chopin, die hij tot ergernis van veel andere regeringsleiders als afleiding had meegenomen, zal hem zijn bevallen. Wat is er in die Raad gebeurd? Is dat goed voor Nederland? Voor Europa? 1.0 procent van de omvang van de Europese economie per jaar mag de Europese Unie begroten, zo ging Nederland ten strijde. Toch beklonken de regeringsleiders in Brussel een budget voor Europa van ongekende proporties. Maar is dat nou slecht voor Nederland?
Thomas en Abel interviewden D66 Europarlementariër Sophie in ‘t Veld. Ze geeft vol overgave, zoals we van haar gewend zijn, haar onomwonden kritische blik op wat het gesloten akkoord betekent voor Nederland en de toekomst van Europa. Ook stelden we haar de vraag of dit nou het Europese ´Hamiltonian´ moment is of niet. Het gesprek voerde verder langs de verwaarlozing van de grondbeginselen-en waardengemeenschap van de Europese Unie door sommige lidstaten en hoe hier mee moet worden omgegaan. Ook spraken we Sophie over de komende Tweede Kamerverkiezingen, maar daar komen we te zijner tijd nog wel op terug.
Toen de regeringsleiders in de Europese Raad een EU-budget beklonken van ongekende omvang, zoemde rond dat dit om een ´Hamiltonian´ moment zou gaan. Stap in de schoenen van Alexander Hamilton – die bekend staat als de grondlegger van de federale structuur van de VS – en vertel ons wat een EU-budget ‘Hamiltonian’ zou maken.
Het is puur technisch gezien geen Hamiltonian moment want al sinds het verdrag van Parijs in 1951 kunnen er op Europees niveau schulden worden aangegaan en belasting worden geïnd. In feite is wat fout is gelopen – de nationale bijdragen – weer deels gecorrigeerd. Het is dus te kort door de bocht.
Ik denk wel degelijk dat er grote stappen zijn gezet met een groot herstelfondspakket. De psychologische waarde van dat pakket brengt ons wel wat dichter bij elkaar. Er is erkenning dat er een gedeelde lotsbestemming is, ook door regeringsleiders.
Ik denk dat iedereen zich gek heeft zitten ergeren aan het schouwspel van regeringsleiders die zich gedroegen alsof ze in een kring om de koopjesbak bij de HEMA stonden. Het beeld dat is geschetst, dat Italianen en Spanjaarden niet te vertrouwen zijn en Hollanders harteloze beulen zijn, dat beklijft.
Er zijn dus praktische stappen gezet maar er is ook veel schade aangericht.
Hoe kunnen we dan naar een ander systeem?
Een 7-jarenbegroting, wie verzint zoiets? Geen mens weet hoe de wereld er over 7 jaar uitziet. Rutte en Hoekstra hebben nu het imago zuinig en degelijk te zijn terwijl die begroting helemaal niet degelijk is. Hij is niet doelmatig, zuinig en flexibel. Je komt uiteindelijk weer te zitten met allemaal landbouwsubsidies die we niet meer willen.
De herziening van de 7-jarenbegroting heeft Rutte in 2016 geweigerd, terwijl D66 daartoe wel heeft opgeroepen. Rutte houdt juist vast aan een totaal archaïsch en onzinnig begrotingssysteem. Wij (D66) worden gezien als een stel speelse ‘gekkies’, maar wij willen juist dat er geld wordt uitgegeven aan de dingen die mensen ook prioriteren, zoals innovatie, de Green Deal, onderwijs, digitalisatie. De inkomsten en uitgaven moeten per jaar worden vastgesteld en de kiezers mogen dan uitkiezen welke partijen de komende jaren over de portemonnee moeten gaan. Het Hamiltonian moment zijn we dus nog een stukje vanaf. Die eigen middelen gaan we wel politiek verstevigen en beter gebruiken om Europa meer slagkracht te geven, dat wel.
Kun je je voorstellen, je gaat naar de Tweede Kamerverkiezingen en er wordt de mensen verteld: “Je kunt wel kiezen maar de begroting ligt al vast.”
Sophie In t’ Veld
Kun je je voorstellen, je gaat naar de Tweede Kamerverkiezingen en er wordt de mensen verteld: “Je kunt wel kiezen maar de begroting ligt al vast.” We willen een heel ander systeem, dat moet dus echt radicaal anders. Er moet een jaarlijkse begroting komen, waarbij de volksvertegenwoordiging (Europees Parlement) over de inkomsten en uitgaven gaat.
We moeten af van die 7-jaarlijkse begrotingsruzie tussen regeringsleiders die ze eigenlijk alleen maar gebruiken om hun eigen achterban op te jutten, vooral dichtbij de verkiezingen. De instelling van Rutte en Hoekstra had natuurlijk alles te maken met de Tweede Kamerverkiezingen en helemaal niets met de toekomst van de EU.
Het EU-budget heeft nog een bijzonderheid, de 7-jaarsplanning heeft een flitsende naam gekregen… Maar wat betekent het ‘Next Generation’ budget nou in werkelijkheid voor jongeren, de volgende generatie?
Er is, interessant genoeg, brede consensus in het Europees Parlement dat het huidige beklonken budget niet voldoet. Er moet het een en ander worden aangepast. Bijvoorbeeld met betrekking tot de wetenschapsgelden en het voorgestelde public health programma, dat de regeringsleiders hebben geschrapt. Een randvoorwaarde voor het Europees Parlement is de rechtsstatelijke begrotingsconditionaliteit: dat regeringen geen geld krijgen als ze de rechtsstaat en de grondrechten met voeten treden.
De begroting is relatief klein, hij maakt maar 1-2% van het jaarlijkse bruto nationaal product (iets meer nu) uit, terwijl dat bij nationale begrotingen een ander verhaal is. De economische krimp in bijvoorbeeld Nederland zal 8% bedragen. Dat dit beperkte EU-budget genoeg zou zijn om die krimp tegen te gaan, dat klopt dus gewoon niet.
We investeren vooral in onszelf. We investeren in de economie waar wij afhankelijk van zijn. Het is belangrijk dat we geen potje maken waar lidstaten uit kunnen gaan trekken, maar een pot voor de algemene Europese doelstellingen. Financier bijvoorbeeld de Green Deal niet in het ene land of het andere, maar Europa breed.
Gaan we investeren in de toekomstige generaties of gaan we dit gebruiken om de ‘speledingetjes’ van de zittende generatie te bedienen? De Green Deal of digitalisatie, dat zijn de speerpunten voor de toekomst en niet weer de zoveelste pot voor landbouwgelden.
We lopen in Europa echt dramatisch achter, helemaal als je denkt wat voor Europese platformbedrijven er zijn, ik wil even refereren aan een belangrijk plaatje.
Hoe hangt dit halve Hamiltonian moment samen met nationale soevereiniteit?
Slimme startups in Europa lopen tegen nationale barrières aan in Europa, ze komen erachter dat er helemaal geen interne markt is. Nationale regelgeving en nationale belastingen maken het moeilijk, dan maar naar de Amerikanen of de Chinezen.
Wij moeten ons echt zorgen maken om onze positie in de wereld. Ergens op een speldenknopje zitten wij te leuteren over nationale soevereiniteit. Daar kopen we helemaal niks voor.
We hebben niet zoveel vrienden meer. We moeten niet denken dat als President Trump weg is, de Amerikanen weer goed voor ons zullen komen zorgen.
Sophie In ‘t Veld
Wat is dat dan voor soevereiniteit als FB bepaalt wat wij te zien krijgen, Zoom bepaalt of wij met elkaar kunnen spreken en Huawei bepaalt of we 5G hebben. We hebben de beste privacywet ter wereld, maar de handhaving daarvan is werkelijk helemaal niks. De gezamenlijke middelen van alle gezamenlijke Europese privacy toezichthouders bij elkaar zijn ongeveer gelijk aan 8 dagen omzet van FB. Om terug te komen op het Hamiltonian moment, we moeten als Europeanen een keuze gaan maken. Willen we vasthouden aan de illusie van nationale soevereiniteit, of willen we een continent zijn dat er nog toe doet?
We hebben niet zoveel vrienden meer. We moeten niet denken dat als President Trump weg is, de Amerikanen weer goed voor ons zullen komen zorgen. Het wordt tijd dat wij Europeanen opgroeien, volwassen worden en geopolitiek gaan bedrijven. Stel er breekt burgeroorlog uit in Wit-Rusland en Poetin staat daar met zijn tanks, wat gaat Europa dan doen?
Het budget gaat over geld, maar de EU hangt samen van waarden. Is er ruimte in het nieuwe raamwerk om verwaarlozing van die grondbeginselen – in bijvoorbeeld Polen en Hongarije – stevig aan te pakken?
Die begrotingsconditionaliteit is niet het enige instrument. In die Europese verdragen die we allemaal hebben getekend, staat in artikel 2 duidelijk wat de kern van de EU is: een waardengemeenschap en een rechtsgemeenschap. In artikel 7 staat dat landen die zich daar niet aan houden sancties opgelegd kunnen krijgen.
Overal ter wereld staan de rechtsstaat en de grondrechten onder druk. Daar hebben we niet het patent op. We begrijpen allemaal dat als die rechtsstaat en de grondrechten niet functioneren, de hele EU niet meer functioneert. Het is niet alleen een morele kwestie, het gaat er ook om: hoe houd je die hele Unie draaiende?
Je ziet dat het Europese arrestatiebevel, het uitleveren van verdachten, opgeschort wordt. Als je niet op elkaars rechtsstaat kunt vertrouwen, dan kan je er ook niet op vertrouwen dat corruptie bestreden wordt, dan gaat de hele interne markt eraan.
Wat heeft de EU voor middelen om dat af te dwingen?
Een aantal jaar terug heb ik een wetsvoorstel gedaan om een soort jaarlijkse APK voor die rechtstaat te houden. Die keuring zal dit jaar in bescheiden vorm voor het eerst gehouden worden door de Commissie. Te bescheiden, wij willen natuurlijk dat het veel uitgebreider wordt.
De Commissie en de Raad hebben die sancties eigenlijk bedacht. Een regering straffen met financiële sancties is lekker makkelijk, dan hoeven we geen politieke besluiten te nemen. Voor regeringsleiders is het heel erg awkward om politieke besluiten te nemen. Ze zijn van elkaar afhankelijk.
Maar, dat het zonder sanctie automatisch gaat, is natuurlijk fictie. Die normen moet je wel gaan bepalen. Wij (D66) zeggen, dan moet je die begrotingsconditionaliteit gaan verbinden aan dat APK mechanisme. Lidstaten die dan bijvoorbeeld drie jaar op rij rode vlaggetjes hebben op een aantal onderwerpen, krijgen dan even geen fondsen meer. Of die fondsen gaan die rechtstreeks naar NGOs, gemeenten of kleine bedrijfjes.
Geschreven door Thomas Hellebrand en Abel Hartman