Thomas van de Vijver meldde zich op een dinsdagavond bij de Foundation Academy of Amsterdam bij Ganzenhoef, Amsterdam Zuidoost. Deze academie biedt gratis of tegen een kleine vergoeding academische studies aan voor hen die te weinig inkomen hebben of nooit de kans hebben gehad om te studeren. Het aanbod in de Liberal Arts en Geesteswetenschappen wordt voornamelijk genuttigd door migranten, vluchtelingen en mensen van vervolgde minderheden in de wereld. Aan het hoofd van deze academie staat Samuel Lee, universitair docent aan de Vrije Universiteit (VU) en directeur van de Center for Theology of Migration aan de VU. Daarnaast is Lee voorganger bij de Pinkstergemeente en sinds kort ook Theoloog des Vaderlands. In die hoedanigheid spreek ik deze avond met hem over religie in Nederland.
Na een korte wederzijdse introductie stelde ik de heer Lee, de eerste vraag, Theeloog des Vaderlands, wat houdt dat precies in?
Tot voor kort wist ik ook niet wat het precies inhield. Het is zo dat theologen en christelijke organisaties een lijst opstellen. Daaruit wordt dan iemand gekozen. Dus ik werd gebeld of ik ergens apart kon gaan zitten en werd gevraagd. Ik waardeer de titel zeer, maar ik zou mezelf eerder de Theoloog van de Straat noemen. Vaderland klinkt zo patriarchaal. Ik ben ook vrij feministisch dus waarom niet Moederland? Of iets neutraler als theoloog van Nederland?
“Mijn hart ligt bij die vluchteling die in een opvang zit of mensen die in de Middellandse Zee overlijden.”
Wat zijn de verwachtingen? Wat is uw takenpakket?
Ik ben een soort ambassadeur voor de theologie dus ik moet dat vakgebied zichtbaarder maken. Maar weet je, westerse theologen hebben er een soort system van gemaakt. Alles wordt systematisch bestudeerd. Ik kom uit het Midden-Oosten en wij zijn eerder mystiek. We houden van gedichten en poëzie. De boeken van westerse theologen zijn heel mooi, maar als de theologie niet bij de mens of samenleving betrokken blijft, is het mooi maar alleen voor de boekenkast. Dus theoloog zijn voor mij is de theologie van de boekenkast laten stromen naar de straat. Daar ligt mijn hart. Mijn hart ligt bij die vluchteling die in een opvang zit of mensen die in de Middellandse Zee overlijden. Of zelfs de Groninger die in een huis zit met een barst. Ik wil met verschillende mensen zijn, of ze nou geloven of niet. Iemand bekeren wil ik al helemaal niet.
En waarom zou ik theologie moeten studeren?
In 1970, was 82 procent van de wereldbevolking religieus. In 2020, zal dat 90 procent zijn met alle religies bij elkaar. In 1970 was 48,8 procent van de wereld moslim en christen samen. Maar in 2020, zal dat bijna 57 procent zijn. En daar zit ook het conflict. Er is tegelijkertijd toenemende dialoog en samenwerking enerzijds en toenemende spanning tussen religies anderzijds. Nederland is een klein land, maar we zijn geen eiland. Alles is met elkaar gelinkt. En religie speelt in zowel vrede als conflict een belangrijke rol en daarom is het belangrijk om dat te studeren. Wat er van de kansel wordt gepredikt, of dat nu in de moskee, synagoge of kerk is, kan fatale of positieve gevolgen hebben. En wat zou er mooier zijn dat jongen mensen religie of theologie studeren om de wereld beter te maken?
“Je kan de Bijbel namelijk gebruiken om allerlei stomme dingen te doen. Maar ook voor goede dingen.”
Wat is dan volgens u de ideale samenleving?
Ik weet niet of die voor mij bestaat. Ik quote James Baldwin vaak in interviews. We kunnen het oneens zijn met elkaar en toch van elkaar blijven houden, maar als onze onenigheid elkaars onderdrukking wordt dan hebben wij een probleem. We moeten op een fatsoenlijk manier met elkaars verschillen kunnen omgaan.
En hoe speelt religie daarin een rol?
We moeten beginnen bij de bron, de kansel. Op de site van het Bijbelgenootschap heb ik geschreven dat de Bijbel een gevaarlijk boek is als het wordt uitgelegd door een dwaas. Je kan de Bijbel namelijk gebruiken om allerlei stomme dingen te doen. Maar ook voor goede dingen. Dat is met alle religies zo. Holistisch denken is belangrijk, de wereld is groten dan mijn eigen geloof.
Wat zijn volgens u de grootste uitdagingen van dit moment voor onze samenleving?
Toenemende polarisatie. Op zich heb ik daar niets op tegen. Maar nu in de Westerse wereld is er sprake van cheap polarisation, een soort “fastfood” vorm van polarisatie. Dat wordt via sociale media geuit. Je kan zonder problemen mensen uitschelden zonder van een achtergrond te weten. Mensen die zich niet verdiepen in een stof volgen dat blindelings. En die onwetendheid is gevaarlijk. Ik wil mensen in de ogen kijken en dan kunnen we elkaar begrijpen.
Ik kom uit het Midden-Oosten en christenen en andersdenkend worden daar inderdaad vervolgd. Ik kan die angst begrijpen, maar ikzelf kies daar niet voor. Er zitten in ieder geloof en ongeloof goede mensen. Ik kies voor liefde, hoe naïef het ook klinkt. De angst voor de islam is vooral post 9/11. Dat kan gezien worden als het begin van een nieuw periode.
Hoe gaat de overheid om met migranten volgens u?
De overheid moet maar haar werk doen binnen de normen en waarden van democratie en rechtstaat. Los van alle verschillende christelijke gemeenschappen, kijk ik naar de persoon Jezus. Jezus heeft iets moois gezegd. “Pay to Caesar what belongs to Ceaser and pay to God what belongs to God.” De overheid heeft allerlei regels, sommige zijn mooi andere niet mooi. Het zijn instituten. Ik functioneer echter binnen mijn christenheid. Voor mij is sociale gerechtigheid het belangrijkste. Een stem zijn voor iedereen geen stem heeft, ook als die mensen anders denken dan jij, ik ben dus een volgeling van de persoon Jezus.
“Mensen moeten tot innerlijk besef komen waarom het zo belangrijk is dat je taal moet leren.”
U heeft zelf een migratie-achtergrond. Hoe moeten we de integratie bevorderen van migranten in Nederland?
Je hebt ongeveer 1 miljoen christelijke migranten in Nederland. Je hoort weinig van die mensen. Men richt zich vooral op de 1 miljoen moslims in Nederland. Maar ook die christenen dragen bij aan de samenleving. Vooral voor die mensen ben ik deze academie begonnen om ze academisch op te leiden. Zo kunnen zij als migranten nog beter in de samenleving meedoen.
Ik spreek zelf acht talen en talen openen deur altijd voor je. Niet alleen nieuwe culturen, maar ook vriendschappen. Je hebt twee domeinen van integratie. De eerste is institutionele integratie, vanuit de overheid. Je woont in Nederland en je moet toch die taal kunnen. Dat is noodzakelijk. De andere manier is het domein van het hart. Mensen moeten tot innerlijk besef komen waarom het zo belangrijk is dat je taal moet leren. Het is voor jouw goede wil dat je taal kent. Dan word je niet opgelicht. Weet je beter wat je rechten zijn. Dan krijg je nieuwe vrienden.
Er wordt vaak door politici gesproken over joods-christelijke wortels van Nederland. Hoe kijkt u aan tegen de claim van joods-christelijke wortels van Nederland?
Dat is een probleem. Het gaat niet per se om de terminologie maar om de motivatie van het gebruik van die terminologie. Mijn gevoel en ook verstand zeggen dat die gebruikt wordt om te zeggen dat de islam een bedreiging is in de westerse wereld. Het jodendom wordt geplakt aan het christendom om polariserend te werken tegen de islam. Tot 1945, zijn eeuwenlang ook joden vervolgd met fatale consequenties in de Tweede Wereldoorlog. Tot die tijd sprak men niet van ‘joods-christelijk’, maar nu op het moment met komst van de islam. Ik spreek wel eens joodse vrienden en zij vinden dat ook niet leuk om te horen. Dus het probleem is het gebruik van terminologie voor je eigen doeleinden.
“Men heeft het vaak over de kerk als heilige tempel, maar uiteindelijk komen wij allemaal uit de baarmoeder als de eerste heilige tempel.”
Ik las u in uw dankwoord dat u graag naast de vrouw gaat staan in de strijd voor gelijkheid en wil opkomen voor haar rechten. Toch vind ik het opvallend dat u zegt dat de baarmoeder de eerste heilige tempel is. Een vrouw is toch niet per se moeder?
Ik sprak daar met religieuze mensen. Maar het klopt wat je zegt, niet iedere vrouw is moeder, maar wat ik wilde zeggen was juist dat iedereen uit een moeder geboren is. Wat ik het publiek wilde duidelijk maken in mijn dankwoord, was dat de stem van de vrouw vaak onderdrukt wordt. De vrouw zou bijvoorbeeld in sommige kerken geen pastor kunnen worden. We hoorden onlangs nog dat Nederland is gezakt op de ranglijst van gendergelijkheid, dat is toch schandalig? Binnen de religieuze wereld wordt de vrouw vaak stilgehouden. Men heeft het vaak over de kerk als heilige tempel, maar uiteindelijk komen wij allemaal uit de baarmoeder als de eerste heilige tempel. De vrouw heeft geen gelijkwaardige start als de man. Mijn opa zette zich altijd in voor de rechten van de vrouw en ik probeer dat voort te zetten.
Wat zou u Jonge Democraten nog willen meegeven?
Allereerst zou ik contact zoeken met mensen, ook religieuze mensen. Religie heeft best een slecht imago bij heel veel mensen, denk aan misbruikschandalen in de kerk of de aanslagen die gemaakt zijn in de mom/naam van religie. Veel mensen staan open voor een dialoog. Een tweede advies is verlies nooit je eigen identiteit. Wees jezelf en stel je open voor andere ideeën tijdens je levensreis.
Geschreven door: Thomas van de Vijver