Nu de Brexit alweer uitgesteld lijkt te worden kunnen we ons afvragen of het vertrek er ooit nog van gaat komen. Of de Britten nu zullen gaan of niet, de Brexit heeft zijn effect gehad op Europa. Om meer te weten te komen wat de Brexit zou kunnen betekenen interviewde de DEMO-redactie Brian Shaev, universitair docent op het gebied van Europese integratie aan de Universiteit Leiden.
Denkt u dat de manier waarop het VK lid is geworden van het Europese project van invloed is geweest op haar relatie met de lidstaten van het vaste land?
Absoluut, dit heeft een aantal aspecten natuurlijk, één daarvan is dat ze niet vanaf het begin deelnamen aan het Europese project, en dat de gemeenschappen dus niet afgesteld waren op hun belangen. Op gebieden als landbouw en industrie bijvoorbeeld. Dus wanneer ze het lidmaatschap aanvroegen, moesten ze enigszins onvoorwaardelijk lid worden. De gemeenschap was op dat moment opgezet om de belangen van de lidstaten overeen te doen stemmen, en het VK hoorde daar dus niet bij. Dat betekent dat toen zij erbij kwamen ze een vijandige houding hadden tegenover hoofdkenmerken van de gemeenschap. Dit leidde uiteindelijk tot de Britse eis voor een korting op de landbouwsubsidies, waar het VK eigenlijk niet van profiteerde. Dus de Britten tekenen het toetredingsverdrag onder de conservatieve premier Heath. Maar als Labour in 1974 aan de macht komt houden ze onmiddellijk weer een referendum, dus in ’75 hebben ze al een referendum over het wel of niet verlaten van de gemeenschap waar ze eigenlijk net pas lid van zijn. Het werd langzaam maar zeker een traditie in het buitenlandbeleid dat het VK de Europeaan met tegenzin was, in tegenstelling tot de andere lidstaten, ze wilden vooral een unie voor economische redenen.
Wat hadden de andere lidstaten kunnen doen om die Britse houding te veranderen?
Ze hebben eigenlijk best veel gedaan. In zekere zin legt dit de schuld voor de uitkomst bij de continentale staten en een van de problemen is dat het VK heeft geprobeerd om een aantal initiatieven tegen te houden, al sinds het verdrag van Maastricht. De Europese regeringen hebben al concessies gedaan door dingen niet te doen, waar ze het anders gewoon over eens hadden kunnen worden, in termen van Europese integratie. Zo kregen ze bijvoorbeeld ook uitzonderingen op het Schengenverdrag. Cameron gebruikte het dreigement van het referendum om meer concessies van Merkel te krijgen, maar ze kregen toen maar weinig. Het VK probeerde constant om de continentale lidstaten hun kernbelangen op te laten geven om tegemoet te komen aan de Britse publieke opinie, maar het was nooit genoeg. Dus ik denk niet dat de andere lidstaten meer hadden kunnen doen.
“Waar Brexit niet voor zal zorgen is een oplossing voor de dieper liggende tegenstellingen die niets met het VK te maken hebben.”
Kijkende naar het proces van de Brexit op dit moment, hoe denkt u dat dit invloed zal hebben op Europese integratie?
Het lijkt erop dat op dat het er op korte termijn voor heeft gezorgd dat de Europese bevolkingen minder snel geneigd zijn om na te denken over het verlaten van de Unie. Zelfs de meest Eurosceptische partijen zoals Le Pen en Salvini hebben hun meest anti-EU standpunten laten varen, namelijk uittreding. Dus het heeft al directe gevolgen gehad on de huidige politieke situatie. De steun voor Europese integratie is gestegen in de Europese Barometer enquêtes, dat kan natuurlijk ook komen door de relatie economische herstel van de laatste jaren. Waar Brexit niet voor zal zorgen is een oplossing voor de dieper liggende tegenstellingen die niets met het VK te maken hebben. Zoals de verschillen tussen oost en west in de Unie, en ook de noord-zuid tegenstelling die meer financieel is. Deze tegenstellingen zullen blijven bestaan na de Brexit. Catherine de Vries, die les geeft in Amsterdam, heeft een interessant boek geschreven over Euroscepticisme. Daarin stelt zij dat de dreiging voor de EU van Brexit waarschijnlijk pas over vijftien jaar om de hoek zal komen. Tegen die tijd is het VK misschien weer hersteld en economisch stabiel, dan zouden ze een voorbeeld kunnen zijn voor anderen om naar te wijzen. Maar we weten op dit moment nog niet hoe dat er uit gaat zien.
“De EU kan hier sterker uitkomen maar dat is afhankelijk van het pad dat ze hierna nemen.“
Denkt u dat de EU politiek sterker zal zijn na de Brexit?
Nou het zal makkelijker zijn om op bepaalde punten tot overeenkomsten te komen, want het was meestal het VK die dingen vertraagde, zoals de benoeming van Junker destijds. Maar zoals ik al zei, het zal niks doen voor de dieper gaande tegenstellingen in de Unie. Niet alleen de tegenstellingen tussen oost en west, en noord en zuid, maar ook de tegenstellingen die over integratie gaan. Zoals de verschillende wensen op het gebied van militaire samenwerking bijvoorbeeld en de “nieuwe Hanze-bond” die tegen de Franse ideeën voor hervorming van de Unie zijn. Deze tegenstellingen berusten op onopgeloste politiek-economische geschillen die teruggaan tot de oprichting van Europa. Dit zijn diepgewortelde problemen die niet zo makkelijk opgelost zullen worden. De EU kan hier sterker uitkomen maar dat is afhankelijk van het pad dat ze hierna nemen.
Heeft Brussel volgens u de juiste houding aangenomen tijdens de Brexit onderhandelingen?
Ik weet niet hoeveel keuze ze gehad hebben, als ze een verenigd front wilden behouden. Voor zover ik kan zien is dat ook hun meest belangrijke prestatie, dat er geen onderlinge onenigheden waren tussen de lidstaten. Natuurlijk is de situatie in Noord-Ierland het grootste struikelblok gebleken voor een deal. Er is tot dusver geen precedent voor de EU om een van zijn lidstaten te laten vallen op een punt van extreem nationaal en historisch belang. Het vraagstuk over de grens daar is van existentieel belang voor de Ierse Republiek, dat is een van de redenen waarom Europese integratie zo aangenaam was voor de Ieren, omdat ze dat probleem zo konden overkomen. De EU is een interne markt, het is niets als het dat niet is, dus dat kunnen ze niet opgeven. En dat zou betekenen dat als ze de grens daar open laten, en dat is wat het VK voor heeft gesteld, er een soort achterdeur tot de interne markt zou zijn. Dat kunnen ze natuurlijk niet toe laten. Maar daar een harde grens creëren kan ook niet, dat maakt het zo onverenigbaar. Als de EU.de Ieren zou laten vallen zou dat de precedent creëren waarin de unie bereid is om voor het samengestelde belang van de lidstaten over de belangen van individuele lidstaten heen te walsen. Dus het zou dan niet langer een gemeenschap van solidariteit zijn. Ze hebben het dus goed gedaan door de interne markt te beschermen en tegelijk Ierland niet te laten vallen, maar ik weet niet of ze veel keuze hebben gehad.
Geschreven door: David den Hartog