Wij zijn mogelijk de laatste generatie die bewust de elektriciteit van kolencentrales heeft gebruikt. Toen de JD 35 jaar geleden werd opgericht, was het gebruik van kolen in Nederland al aan het teruglopen. Over nog eens 35 jaar zullen ze echt tot het verleden behoren. Maar waarom zijn ze niet allang dicht?
Nadat in 1963 de eerste huizen op het Groningse gas werden aangesloten, begon het kolengebruik in ons land terug te lopen. Hoeveel JD’ers weten nu nog wat een kolenkit is? De kolen verdwenen langzaam uit ons leven. In 2016 rapporteerde De Ondernemer over de laatste actieve kolenboer met zijn zaak in de Amsterdamse Bentickstraat. Mogelijk kennen we kolen in 2054 alleen nog van de (vleesloze?) barbecue.
Een spoedige sluiting van de laatste kolencentrales is nodig voor het behalen van de klimaatdoelen van Parijs. In mei 2018 kondigde het kabinet aan de twee oudste kolencentrales van het land uiterlijk in 2025 te willen sluiten. De andere drie mogen open blijven tot 2030. “Dit is verantwoord en we zijn hiermee op de snelste manier af van kolen: iedereen weet dat kolen niet passen bij een duurzame manier van elektriciteitsopwekking. Kolen zijn ontzettend belastend voor het klimaat”, zei klimaatminister Wiebes tegen de NOS. De twee oudste centrales zouden met ruim vijf jaar genoeg tijd hebben om investeringen terug te verdienen. Daarnaast hoopte Wiebes hierdoor geen schadevergoeding te hoeven betalen aan de bedrijven.
De snelle sluiting zou volgens inschattingen een kleine 2 miljoen ton aan CO2 uitstoot besparen.
Maar de ngo Urgenda dwong via een rechtzaak de overheid om sneller te handelen in het terugbrengen van de CO2 uitstoot. Al eind vorig jaar werd er daarom gespeculeerd over een vervroegde sluiting van twee kolencentrales. Wiebes gaf aan dat het toch geld zou gaan kosten voor de overheid. Afgelopen maart viel de beslissing: één van de twee oudsten, de Hemwegcentrale in Amsterdam, zal volgend jaar al gesloten moeten worden. De snelle sluiting zou volgens inschattingen een kleine 2 miljoen ton aan CO2 uitstoot besparen. Nog niet genoeg, maar een aanzienlijk deel van de 9 miljoen die we voor 2021 nog moeten reduceren.
Opvallend is dat het klimaat voortdurend als enige redenen wordt gegeven voor de sluiting van de centrales. Maar er is meer: de volksgezondheid zou je kunnen zien als minstens zo belangrijk. Een kolencentrale stoot meer dan 10x zoveel fijnstof uit als gascentrales per opgewekte hoeveelheid energie (vaak gemeten in Mega Watt uur, MWh) en eveneens meer dan 10x zoveel kwik. Deze emissies dragen behoorlijke kosten voor de maatschappij met zich mee omdat ze slecht zijn voor de volksgezondheid. Onafhankelijk onderzoeksbureau SEO heeft in opdracht van de stichting Natuur & Milieu uitgerekend dat Nederland mede hierdoor zelfs baat heeft bij de sluiting. Afgerond zou een sluiting van alle kolencentrales de maatschappij zo’n 4,7 miljard opleveren, ondanks dat het importeren van elektrische energie of alternatieven zoals gascentrales de elektriciteit duurder zullen maken.
“Als je het aan de markt over laat, is de kans groter dat we vieze kolenstroom uit Duitsland gaan importeren. Want dat is goedkoper”
Energiedeskundige Wim Turkenbrug gaf in november in het Algemeen Dagblad aan dat de stroomlevering in Nederland ook bij vervroegd sluiten geen gevaar zal lopen. We hebben voldoende gascentrales in ons land om het op te vangen. Toch geeft hij aan dat het nog niet zo simpel is: “Als je het aan de markt over laat, is de kans groter dat we vieze kolenstroom uit Duitsland gaan importeren. Want dat is goedkoper”, legt Turkenburg uit. “Op papier doet Nederland het dan goed, maar in de praktijk draag je niet bij aan de CO2-reductie.”
Nuon draagt als eigenaar van de Hemwegcentrale al een oplossing aan. Ze zien liever dat uitstoten duurder gemaakt wordt: “Dat maakt het aantrekkelijker om gascentrales in te zetten”, leggen ze op hun website uit. “Dit [het gebruik van gascentrales] levert een CO2-reductie op van 50% ten opzichte van het gebruik van kolen als brandstof.” Zolang er niet een flink bedrag betaald hoeft te worden voor de vervuiling van CO2 uitstoot, blijft het gebruik van kolen voorlopig nog aanzienlijk goedkoper dan het gebruik van gas.
Lastiger wordt het als je bedenkt dat er tienduizenden huishoudens en honderden bedrijven afhankelijk zijn van de warmte van kolencentrales. Ook niet onbelangrijk zijn de hogere kosten voor energie die het gebruik van gascentrales en geïmporteerde stroom met zich mee zullen brengen. Het is niet ondenkbaar dat mensen met een kleine portemonnee hierdoor harder getroffen zullen worden. Verder zijn er stevige bedragen nodig voor het vervroegd sluiten van de kolencentrales. Hij zal moeten worden ontmanteld en het personeel moet begeleid worden naar ander werk. Nuon is, zoals verder valt te lezen op hun website, dan ook bereid om mee te werken maar “alleen met compensatie voor goede en verantwoorde begeleiding van onze collega’s en bij voorkeur van werk naar werk.”
Daar komt bij dat zodra je eenmaal een dure infrastructuur voor gasimport hebt, je er minder makkelijk vanaf komt.
Dan is er nog een ander probleem: waar halen we het gas vandaan voor de gascentrales? De Groningse gaskraan wordt langzaam dichtgedraaid. Rusland is een makkelijke leverancier. En als je bedenkt uit wat voor landen we aardolie importeren, valt Rusland voor wat gas misschien nog wel mee. Daarnaast importeren we nu ook al kolen uit Rusland. Maar echt fantastisch is het natuurlijk niet. Daar komt bij dat zodra je eenmaal een dure infrastructuur voor gasimport hebt, je er minder makkelijk vanaf komt. Die verplaats je niet zomaar.
Het is duidelijk dat het hoofdstuk van de kolencentrales nog niet helemaal is afgesloten, maar het einde is in zicht. Over 35 jaar zitten we misschien dan nog vast aan onze gascentrales. Het zou natuurlijk beter zijn als we dan ook geen gas meer nodig hebben. Ook met een gascentrale houd je tenslotte een CO2 uitstoot. De visie van de Jonge Democraten geeft aan dat een eerlijke CO2 heffing ervoor kan zorgen dat alle uitstoot uiteindelijk naar nul zal worden teruggebracht, of dat de uitstoot dan op zijn minst gecompenseerd wordt. Als in 2054 de actieve JD’ers van nu inmiddels bij de oude garde van (waarschijnlijk) het ambtenarenapparaat horen, hebben we dit hopelijk al doorgevoerd. Maar linksom of rechtsom, de kolen zullen in Nederland dan echt horen tot een ver verleden.
Geschreven door: Bas Buise