Ruim 55% procent van het Nederlandse electoraat liet gisteren van zich horen bij de Provinciale Statenverkiezingen. Het verlies voor D66 en andere coalitiepartijen bleef beperkt, daar staat de winst voor GroenLinks en Forum voor Democratie tegenover, maar hoe nu verder?
De campagne
De campagne werd dit jaar al vrij vroeg geopend. Die begonnen eigenlijk al rond Algemene Beschouwingen toen Klaas Dijkhoff zijn eerste proefballonnetje opschoot. Er zouden nog vele volgen. Een van de belangrijkste keerpunten in de campagne vond plaats op 12 januari. Op die dag verscheen het inmiddels beruchte interview met diezelfde Dijkhoff. Hij viel daarin openlijk het klimaatbeleid aan en zette Rob Jetten als “drammer” weg. Plots werd het klimaatbeleid hét speerpunt van de provinciale verkiezingen.
Met een klimaatwet die in aantocht was, was dat ook niet zo vreemd, maar naast de aanvankelijke strijd tussen Jetten en Dijkhoff werd het debat over het klimaat ook door een andere partij gekaapt. Met name door Forum voor Democratie. Met het roepen dat het klimaatbeleid van Rutte-III honderduizendmiljard zou kosten en voor 0,0007 graden minder opwarming zou zorgen wist hij een deel van het electoraat naar zich toe te trekken. Dat deze cijfers later werden tegengesproken deerde Baudet niet zo, want met dertien zetels is hij de grote winnaar van de verkiezingen.
Ook GroenLinks kwam bovendrijven bij de verkiezingen. Zij wisten hun zetenaantal in de Eerste Kamer te verdubbelen. Ook Jesse Klaver liet zich vaak in het klimaatdebat horen, want de bedrijven werden volgens hem ontzien in het beleid van de coalitie. De CO₂-taks moest er volgens hem komen en bij de doorrekening van de klimaatplannen kreeg hij alsnog zijn zin. Een zet van de coalitie om Jesse te vriend te houden?
Maar we moeten het ook over de provincies hebben! De provincies werden nauwelijks besproken in de landelijke media. De NOS organiseerde anderhalve week terug een provinciale debatavond, maar de meeste aandacht ging toch echt uit naar die landelijke politiek “want Eerste Kamer”. Toch moet echt even aangestipt worden dat er door talloze partijen is ingezet op een inhoudelijke campagne in de provincie, onder andere welke bijdrage de provincie kan hebben in het klimaatbeleid.
Wat nu?
Zoals al veelvuldig gezegd heeft de regeringscoalitie in de Eerste Kamer haar meerderheid verloren. Het lijkt erop dat ze 31 zetels in de Kamer krijgen. De kans op samenwerken ligt met name op links om meerderheden te smeden met GroenLinks en de PvdA. Fractievoorzitter Rob Jetten sloot vandaag direct al de samenwerking met Forum uit. Het heeft er dus alle schijn van dat Jesse Klaver en Lodewijk Asscher de toekomstige partners van Rutte-III gaan worden.
De verschuivingen zijn minder groot dan je zou denken. In de samenstelling van de Eerste Kamer in de zittingsperiode 2015-2019 telden VVD, PVV en CDA – de populistische rechtse partijen – 34 zetels. Met de komst van FVD is dit aantal slechts opgelopen naar 36 zetels.
Daarnaast is de vraag of Forum de momenteel geraamde 12/13 zetels kan halen. Het is hierbij afhankelijk van het stemgedrag in de Provinciale Staten, maar de spoeling in de noordelijke provincies bij Forum is dun in de kandidatenlijst. Forum maakt gebruik van veel spookkandidaten, kandidaten die in andere provincies wonen, willen zij hun zetel kunnen innemen om te stemmen moeten ze binnen een paar weken woonachtig in de provincie van verkiezing zijn. Daarnaast staan sommige kandidaten in twee verschillende provincies op een plek waar ze nu Statenlid kunnen worden en volgens de Kiesraad mag je maar in één provincie zitting nemen. Sommige zaken staan dus nog allerminst vast.
D66 heeft ook een klap gekregen. Het verlies bleef beperkt en dit feestje werd gevierd. Hoewel de partij zichzelf kan afvragen of zoiets gepast is als je behoorlijk wat inlevert. Voor D66 is het ook van belang om te kijken naar hoe zaken anders kunnen. Regeren met Rutte betekent vaak halveren. De ChristenUnie ontkomt hier wonderwel aan, misschien dat de D66 eens de eerlijke toon van de CU moet overnemen? En welke rol kan de JD gaan spelen in het opnieuw gezicht geven van haar moederpartij?
Geschreven door: Mathijs van der Loo